Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1970, Side 11

Náttúrufræðingurinn - 1970, Side 11
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 105 um garð gengið og sjór stendur um 40 m neðar en nú. Þannig er ótvírætt um að ræða misgömul gos í Norðurklettunum. 5. Surtsey. Hér víkur nú í bili sögunni til Surtseyjar. Við fyrstu athuganir mínar frá skipi á öðrum degi gossins veitti ég því sér- staka athygli, að mikill hluti efnisins, senr kastaðist upp úr gíg- unum við sprengingar, féll niður í þá aftur. Þannig varð það ljóst, að sama efnið hlaut að kastast upp mörgunr sinnum, en þvælast á milli sprenginga í sjóblönduðum graut úr ösku og vikri. Afleið- ing Jressa varð mér svo aftur ljós, er ég konr fyrst í land og fór að athuga gerð gosefnanna í upphaflegu sprengigígunum. Sá ég þá, að efnið var mjög Jrvælt og vikurnrolar yfirleitt lrnöttóttir að lögun og nrátti kalla þá nreð aljrjóðlegu orði lapilli. Eftir rannsóknunr nrínunr á móbergi íslands að dæma er þetta mjög óvenjuleg gerð í Jrví, en Jressi gerð er einnritt ríkjandi í móbergi Suðurfellanna á Heimaey. Var mér sú gerð torskilin, er ég ritaði unr málið 1948, en nú liggur skýringin í augunr uppi: Þegar goskeila á sjávarbotni nær upp úr sjó, verður innan í gígnum hrærigrautur Jrar sem efnið þvælist. I Norðurklettunum er nreginmóbergið ekki af Jress- ari gerð eftir því sem ég hefi tekið eftir, og mun efnið, í samræmi við fína gerð, vera aska sem barst í lofti nokkuð frá gíg í stað Jress að falla niður í gíg aftur og aftur og þvælast þar. Annað megin-atriði varð ljóst í Surtseyjargosinu, senr sé að hin- ar lausu gosöskukeilur, sem sprengigosin nrynduðu, standast ekki ágang hafsins nema mjög stuttan tíma. Bæði Jólnir og Syrtlingur hurfu í vetrarbrimum á örstuttri stirnd, eins og kunnugt er, og má telja vafalaust, að; einnig Surtseyjar-keilnrnar væru nri horfnar fyrir nokkrum árunr, ef ekki hefði komið til hraungoss að lokum, sem byggði varnarvegg gegn ágangi hafsins. Það er m.a. með þessa reynslu í huga, að ég tel óhjákvæmilegt að, gera ráð fyrir, að A og B lögin í Suðurfellum séu mynduð og hafi náð að lrarðna neðan- sjávar. Og um Uteyjarnar verður alveg sömu sögu að segja, við verðunr að reikna með að þær hafi harðnað neðansjávar. í Jressu sambandi er það t.d. athyglisvert, að Álsey og Suðurey eru leifar af bröttum gígbarmi, sem gengur nærri lárétt eftir háhrygg eyj- anna, og eru hæðir svipaðar, 144 m í Álsey og nrest 161 nr í Suður- ey. Súlnasker og Geldungur virðast gerð úr hallalitlum móbergs- lögunr og leifar stærri fláka með unr 80—90 m hæð. Trúlega mun

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.