Náttúrufræðingurinn - 1975, Blaðsíða 14

140
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Leifur A. Símonarson, Walter L. Friedrich og Páll Imsland:
Hraunafsteypur
af trjám í íslenzkum tertíerlögum
Elzta jarðmyndun landsins er blágrýtismyndunin, sem er hluti
af víðáttumiklu blágrýtissvæði, er myndaðist við mikil eldsumbrot
á Norður-Atlantshafssvæðinu á tertíer. íslenzka blágrýtismyndunin
nær aðallega yfir tvö svæði, annars vegar Vestur- og Norðurland frá
Hvalfirði til Bárðardals, og hins vegar Austurland frá Þistilfirði
til Skeiðarársands. Þessi elzta jarðmyndun landsins er að megin-
hluta gerð úr hraunlögum, einkum úr blágrýti, eins og nafnið gefur
til kynna.
A milli hraunlaganna eru víða misþykk millilög úr seti og gjósku.
Millilög þessi eru æði forvitnileg, meðal annars af því að víða í
þeim finnast steingerðar leifar gróðurs, sem óx hér á tertíer. Trjá-
stofnar og blaðför, aldin og fræ ásamt smásæjum frjókornum og
gróum eru sums staðar svo vel varðveitt, að greina má þau til ætt-
kvísla eða jafnvel tegunda. Plöntusteingervingar eru bezt varðveitt-
ir á Vestfjörðum og eru helztu fundarstaðirnir í Surtarbrandsgili
við Brjánslæk, Þórishlíðarfjalli í Selárdal, Húsavíkurkleif og Trölla-
tungu í Steingrímsfirði og Mókollsdal í Kollafirði í Strandasýslu.
Á síðastnefnda staðnum hafa nú fyrir skemmstu fundizt steingerð
skordýr, en landdýraleifar virðast mjög sjaldgæfar í millilögunum.
Eins og áður gat, finnast plöntuleifar allvíða í millilögum íslenzku
blágrýtismyndunarinnar, en sjálf hraunlögin geyma einnig menjar
um þann gróður, sem klæddi landið á tertíer, og þegar betur er að
gáð eru slíkar menjar alls ekki eins sjaldgæfar og halda mætti.
Hér verður ekki farið út í neina almenna lýsingu á þeim menj-
nm um lífverur, sem fundizt hafa í tertíerum hraunlögum, en vísað
til greina eftir Sigurð Þórarinsson (1966) og W. L. Friederich
(1968). Megintilgangur þessara skrifa er hins vegar sá, að greina
frá athugunum, sem nýlega voru gerðar í Húsavíkurkleif við Stein-
grímsfjörð og í Óslandi í Hornafirði, þar sem hraun hafa umlukið