Samvinnan - 01.06.1946, Blaðsíða 13

6. HEFTI
SAMVINNAN
GUNNLAUGUR SNGRRASDN Á GEITAFELLI:
„Mér eru fornu rriLnnin kær"
Vorið 1873 flytja foreldrar mínir, Snorri Oddsson
og Sigurbjörg Jónsdóttir, eldra Illugasonar frá Bald-
ursheimi, frá Langavatni hingað fram í Geitafell.
Hér bjó þá Sigríður, ekkja eftir Sigurð Kristjánsson
frá Kasthvammi, bróður Sigtryggs, er þar bjó lengi
og fluttist þaðan til Ameríku. Sigríður húsfreyja var
systir móður minnar.
Ráðsmaður hjá henni var Jónatan Brandsson,
bróðir Eyjólfs á Stóru-Reykjum. En því get ég Jóna-
tans hér, að hann var heimilismaður í Geitafelli
lengst af, á meðan faðir minn lifði. Þegar Sigríður
hætti að búa og faðir minn tók við jörðinni, fór
Jónatan austur á land, en var þar aðeins eitt ár.
Kom hingað og varð í húsmennsku hér, en var á
fæði hjá foreldrum mínum fyrir 40 aura á dag í
öll þau ár, er hann var hér, heyjaði í samvinnu við
föður minn og hafði kindur og hross á heyjum. Fór
vel á með þeim. Báðir gætnir og góðir menn og
skiptu aldrei skapi. Jónatan var greindur maður,
fámálugur og sást aldrei á honum þykkja. Aðeins
roðnaði í andliti, ef hann varð fyrir móðgun eða
þótti fyrir. í dagbókum föður míns er Jónatans eðli-
lega oft getið, og er það þessi maður. —
Þegar faðir minn fór hingað, varð hann vinnu-
maður og hafði mig á kaupi sínu, og hálfan mánuð
átti hann sig um sláttinn til þess að heyja fyrir
kindum sínum. Móðir mín var í húsmennsku og hafði
Guðrúnu systur mína hjá sér. Hún varð kona Torfa
pósts Sæmundssonar, er bjó á Birningsstöðum í
Laxárdal. Aðra systur átti ég líka þá, Björgu Emelíu.
Hún var á fóstri hjá Aðalbjörgu Illugadóttur í Syðri-
neslöndum. Var hún föðursystir móður minnar og
hafði einnig fóstrað hana upp frá 8 ára aldri. Einn
dreng höfðu foreldrar mínir eignazt, er dó fárra
vikna, Sigurð að nafni. Seinna eignuðust þau 2 dæt-
ur: Sigríði Kristrúnu, er kona varð Hjálmars Krist-
jánssonar, er bjó um skeið á Húsabakka, en fluttist
þaðan til Siglufjarðar og ílengdist þar, og Jakobínu,
er dó úr kíghósta á 3. árinu. Það varð móður minni
mikið og sárt áfall. Á föður mínum sá aldrei, hvað
sem fyrir kom. Hann var alltaf sami stillingar maður-
inn. Talaði aldrei ljótt orð eða blótaði. Þegar aðrir
sumir hefðu kveðið að — sem kallað er — þá sagði
hann: „ólukku ormurinn“ eða „skollans tóan“. Ég
er viss um, að hann hefur aldrei sagt ósatt vísvitandi,
það fyrirleit hann. Orðtak hans og stefna var: „Ekki
að sýnast, heldur vera“.
Því er mér það óskiljanlegt, sem segir í „Sögu
Kaupfélags Þingeyinga“ eftir Jón Gauta Pétursson,
þar sem hann segir, að Benedikt á Auðnum hafi
fyrstur orðið til að segja, að nú yrði Kaupfélagið
að fá skip með vörur norður fyrir land, um miðjan
veturinn 1887. Ég hef ekki heyrt það fyrr.
Það hefur fram að þessu verið álitið, að faðir
minn hafi fyrstur bent á það ráð til bjargar félag-
inu. Og það telur Jónas Jónsson í „Samvinnunni“
fyrir nokkrum árum. Þar segir hann, að það hafi
verið faðir minn, er fyrstur kom með þá tillögu. —
Mér eru kærir báðir þessir menn. Og sízt vildi ég
verða til þess á nokkurn hátt að rýra orð og verk
Benedikts á Auðnum, til þess var hann of hjartfólg-
inn vinur okkar beggja, föður míns og minn. En
föður mínum hlýtur að hafa verið kunnugt um, að
það var litið svo á af öllum, að hann hefði átt fyrst-
ur hugmyndina um pöntun skipsins, þó að ég heyrði
hann aldrei minnast á það. Ég heyrði það frá öðrum.
Ég hef talað um þetta atriði við frú Aðalbjörgu
Benediktsdóttur. Hún sagði mér, að ég mætti bera
sig fyrir því, að faðir sinn hefði sagt bæði sér og
öðrum, að Snorri í Geitafelli hefði átt uppástunguna.
Það er ólíkt föður mínum að leiðrétta ekki þá mis-
sögn, ef hann hefði átt að gera það. Friðrik Guð-
mundsson frá Syðralóni á Langanesi segir í Endur-
minningum sínum, þar sem hann minnist á föður
minn, að hann hafi verið „háttprúður, yfirlætislaus,
greindar maður“, og það sama held ég, að öðrum
hafi fundizt, er honum kynntust.
Hann mundi því ekki hafa kært sig um að vera
borinn neinu oflofi á kostnað annarra. Frá sjónar-
miði Sögunnar skiptir það engu máli, hvor þessara
manna átti tillöguna. Hins vegar finnst mér, að hver
maður eigi rétt á að njóta sannmælis. Og ég tel, að
á Gauta hvíli skylda til að sanna, að hann fari hér
með rétt mál, þar sem hann rengir nálega 60 ára
gamla skoðun almennings, sem hefur verið skjal-
fest og enginn hefur áður orðið til að bera brigður
á, og er skylt að hafa það, sem sannara reynist.
Nú þó okkur greini á í þessu atriði, Gauta og mig,
þá er eins og mér finnist ég hitta aftur gamlan æsku
vin á sumum blaðsíðunum í bók hans „Sögu Kaup-
félags Þingeyinga“ — vin, sem frá því ég var 12 ára
og fram á þennan dag hefur verið mér ein kærasta
hugsjón framtíðar og ein hin hlýjasta endurminning
liðnu áranna, og þó líklega einkum unglingsáranna.
Mér eru svo minnistæð þau árin og kynni mín af
þeim mönnum, sem stofnuðu Kaupfélagið og voru
þar mestir og beztir starfmenn fyrir félagsheildina.
Að vísu er ekki rétt að nefna til þess einungis fáa
forustumenn, þó þeir væru höfði hærri en almenn-
ingur. Það runnu margar stoðir undir þann félags-
skap, og þó að sumar hafi kannske sýnzt vera grann-
ar fljótt á litið, þá voru það nú samt þær, sem á
varð að byggja og í reyndinni brugðust ekki, en voru
hugsjóninni trúar. —
Mig hefði langað til þess, að getið hefði verið í
sögunni fleiri manna en kostur hefur verið á. Ég tek
til dæmis Jón Jónsson á Mýri í Bárðardal. Ég held, að
Kaupfélagið eigi eða hafi átt honum mjög mikið að
þakka. Ég hygg, að hann hafi orðið að sýna einbeittni
og lipurð til þess að fá suma sveitunga sína til þess
173