Samvinnan - 01.06.1946, Blaðsíða 14

SAMVINNAN
6. HEFTI
að taka þátt í stofnun félagsins. Þeir fundu síður
en aðrir til ókosta verzlunarinnar. Voru í góðum
efnum sumir hverjir, voru eins nálægt Akureyri eins
og Húsavík, höfðu óbundnar hendur efnalega og
' voru heldur ekki eins staðbundnir með verzlun sína
á Húsavík og þeir, sem nær bjuggu þeim verzlunar-
stað. Þar að auki var hann brennandi áhugamaður
Kaupfélagsins og lét ekki sitt eftir leggja til að
sýna verzlunarstjóranum á Húsavík, að hann væri
ekki þurfinn fyrir neinar vörur úr verzlun hans.
Hann neitaði konunni sinni um að senda fáa aura
fyrir höfuðkamb úr verzlun Þórðar. Hann skyldi ekki
vera þurfinn fyrir viðskipti við hann. —
Á Vaði í Reykjadal bjó á þeim árum, sem verið
var að safna hlutabréfum . K. Þ., Jón Sigurðsson frá
Stafni, bróðir Tómasar, er þar bjó, og Guðna í
Brenniási. Hann var fátækur með fjölda barna á
heyskaparlitlu heiðarkoti, drykkjumaður nokkur og
bar þá dálítið á honum stundum, en allt var það í
góðu. Hann var þá bara orðinn ærslafullur unglingur
í annað sinn. Það var nú svo, að það voru varla
aðrir en efnamennirnir, sem tóku fleiri en eitt hluta-
bréf, það fannst hinum fátæku ekki hægt. En gamli
Jón á Vaði sagðist taka þau tvö, þetta væri ekki
nema 2 gemlingsverð, og hann hefði þá séð í iljarnar
á öðru eins áður. Hann langaði til, í allri sinni fátækt
og basli, að styrkja þessa tilraun til umbóta á hög-
um almennings. Hann var einn þessi gamli, góði,
óheflaði íslendingur með traustar og góðar taugar
og hjartað á réttum stað. —
Ég held, að full ástæða hefði verið til þess að geta
um Friðrik Guðmundsson frá Austur-Grímsstöðum,
tengdason Jakobs Hálfdanarsonar. Hann var hjá
Jakob bæði fyrstu haustin 1882 og 1883, hans önnur
hönd bæði við að afhenda pöntunarvörurnar og þó
sérstaklega við það að gera upp reikningana, bæði
út á við og til hvers einstaks félagsmanns. Við þá
vann hann með Jakob fram undir jól bæði árin, og
var það mikils virði fyrir Jakob og honum nauðsyn-
legt að fá slíka hjálp. —
Eins og allir hljóta að sjá og skilja, var ekki unnt
að rita svo „Sögu Kaupfélags Þingeyinga", að ekki
yrði sagt frá andstöðu Þórðar Guðjohnsens og hans
harðskeyttu árásum á félagið og einstaka menn, og
er óhætt að segja, að um það atriði sé ritað af mikilli
kurteisi, eins og höfundarins var von og vísa. Þó
hefði mér þótt vænt um, að eitt atriði í því sam-
bandi hefði komið í ljós. Það var mörgum árum
seinna. Guðjohnsen var fluttur til Hafnar og búinn
að vera þar í nokkur ár, búið að senda honum
„Leysing“ Jóns Trausta og hann að finna efni henn-
ar snerta sig og viðskipti sín við Kaupfélagið, búinn
að brjóta til mergjar þau sjónarmið, er hrundu kaup-
félagshreyfingunni á stað, því að ekki vantaði gáf-
urnar, og búinn að sjá félagið vaxa og dafna á grund-
velli samvinnunnar. Þá var hann eitt sinn staddur á
Húsavík og mætir Benedikt á Auðnum á götunni.
Þá réttir hann Benedikt höndina og segir: „Eigum
við nú ekki að leggja niður vopnin?“ „Jú, sagði
Benedikt, „þau eru víst líka orðin bæði sljó og
ryðguð“. Þetta lýsir manninum líka. Hann vildi vera
sáttur við héraðsbúa eftir stormasama sambúð um
skeið.
Einn af erfiðleikum þeim, sem Kaupfélagið átti
við að stríða á fyrstu árum þess, var meðal annars,
hversu erfitt var að koma á framfæri og fá prent-
aðar blaðagreinar um verzlun og hugsjónir félagsins.
Ritstjórar blaðanna þorðu ekki að birta þær. Þeir
töldu vera svo varasamt að skrifa um þess konar
mál. Það væri kallað atvinnurógur, og hann varðaði
við lög. Þar að auki væru þær of langar, og lesendur
blaðanna hefðu engan áhuga fyrir þessu máli, það
myndi því spilla fyrir blaðinu. Sumar greinarnar
voru teknar og þá dregið úr þeim eftir geðþótta rit-
stjóranna. Það var nú varla um aðra að gera en Þor-
leif Jónsson alþingismann, sem þá var ritstjóri Þjóð-
ólfs. Valdimar Ásmundsson, ritstjóri Fj allkonunnar,
vildi ekki taka þær í sitt blað. Sumar greinarnar
voru sendar heim aftur. — Á þeim árum var Jón í
Múla þingmaður. Hann fór suður með þrjár greinar
um verzlun og kaupfélagsmálin. Ein greinin var svar
til Guðjohnsens móti greinum, sem hann var búinn
að rita um málið. Hann var ekki í neinum vandræð-
um að fá rúm í blöðunum fyrir sín sjónarmið. —
Þorleifur var í vandræðum með þessar greinar, sem
Jón var með. Reyndar var nú þetta allt saman satt,
sem í greinunum stóð, en það fyllti að mestu leyti
rúm blaðanna í heilli sendingu, og lesendunum
mundi þykja þær einhæf og strembin fæða. — Jón
í Múla var nú ekki á því að gugna við að koma þeim
á prent, og niðurstaðan varð sú, að Þorleifur gaf út
sérstakt aukablað af Þjóðólfi, miklu stærra en
venjulegu blöðin, með öllum greinunum og engu
öðru. Undir einni greininni stóð Snorri Oddsson.
Það var nú gamli Þórður ekki lengi að sjá, að hann
væri nú bara leppur. Það var ómögulegt, að hann
hefði sjálfur skrifað þessa grein. Það var svarið til
hans sjálfs. —
Mér finnst ég sjá helzt til víða í „Sögu Kaupfélags
Þingeyinga“ letur á milli línanna, sem gefi til
kynna, að aðalstyrkur Kaupfélagsins hafi allt af
verið í Mývatnssveit. Það er alveg rétt, að engin
sveit átti eins marga ágætismenn í fararbroddi þess
félagsskapar bæði heima í sveitinni sjálfri og ýmsa,
er flutzt höfðu þaðan eða voru ættaðir úr Mývatns-
sveit, á þeim árum, þegar verið var að stofna félagið
og koma því á fastan fót. —
„Og undra mætti það alla menn, hve afturkast
langt má halda“, segir eitt góðskáldið okkar. Ég
held ég treysti mér til þess að rökstyðja það, en það
heyrir ekki þessum línum til.
Það hefur verið sagt um blessað gamla landið
okkar, að það væri land andstæðnanna. Annars
vegar nóttlaus voraldar veröld með sól í fangi, blóm
við barm og bros á vanga norður í heimi. Hins
vegar harðindi, eldgos og ís og dimmar skammdegis
nætur, kaldar bæði og langar. Það liggur nærri, að
manni detti þessar andstæður í hug, er hann minn-
ist allra þeirra ágætu kaupfélagsmanna, sem í Mý-
vatnssveit hafa verið, frá því félagið var stofnað og
fram á þennan dag, og svo aftur hins, sem Kaup-
félagið hefur orðið að þola öðrum börnum hennar
og búa við frá þeim. Kaupfélagið var ekki gamalt,
174