Samvinnan - 01.10.1948, Síða 23

Kennsla i samtalsformi i barnaskóla.
mögulcika til að velja annað, eða breyta því
á nokkurn hátt. Starf hans er fyrirfram
ákveðið.
2. Eða við getum byggt upp þjóðfélag,
þar sem hin óhjákvæmilega samvinna er
byggð á frjálsu vali og sjálfstæði einstaklings-
iris.
Þegar termítarnir geta byggt upp hið
árekstralausa samfélag sitt, liggur það í þvi,
að hver einstakur termít er líffræðilega
byggður upp til að gegna ákveðnu hlutverki,
án þess að hafa nokkra löngun eða mögu-
leika til að geta gegnt öðru hlutverki. í sam-
félagi termítanna eru allar umræður útilok-
aðar, og þar finriúr einstaklingurinn ekki
til þcss, að hann er einstaklingur. Hann hef-
ur cnga ég-tilfinningu og þá heldur ekki
neitt af því, sem henni fylgir í mannlegum
brjóstum.
Það er aðeins hægt að byggja upp samfélag
með mannlegum verum á forsendum termíta-
samfélagsins á einn hátt, og það er með
ótlanum.
Ef við ætlum því að taka okkur termítana
til fyrirmyndar með árekstralaust samfélag,
verðum við að taka óttann í þjónustu okkar.
Mannkynssagan sannar það. Og viss seinni
tfma ríki hafa reynt þetta og sett ýmiss konar
þvingunarráðstafanir í margbrotin kerfi, svo
að óttinn gagnsýrir allt samfélagið, frá neðstu
til efstu þrepa. Þar óttast allir alla.
Reynið svo að taka óttann burt úr slíku
samfélagi, jtað er að segja: þurrka burt upp-
Ijóstranir, útlegðardóma, fangabúðir, píning-
ar, aftökur og leyniþjónustu, þá hrynur þetta
samfélag í rústir á svipstundu. Þess vegna
eru slík þjóðfélög öllum öðrum ótraustari.
Við Norðurlandabúar vitum það fullvel,
að við verðum að byggja okkar samfélag á
mannlegu eðli. Við verðum að byggja það á
þcirri staðreynd, að maðurinn er sjálfstæður
cinstaklingur, sem af frjálsum vilja á að velja
sér verkefni í samfélaginu. Og þá erum við
komin að sjálfum kjarna málsins, sem hér er
til umræðu, því að það er takmark uppeldis-
íns að gera hvern einstakling liæfan, bæði til
að velja sér hlutverk, og einnig að gera hon-
um ljóst, að það verður að gerast á eigin
ábyrgð.
Það má segja, að það sé tvenns konar tak-
mark, sem við stefnum að með skólanámi
unglinganna. í fyTsta lagi verður æskumaðu.--
inn að læra, að hann hefur skyldur við heild-
ina, samfélagið, og í öðru lagi verður hann
að hafa þá undirbúningsmenntun, að hartn
sé fær um með starfi sínu að vinna fyrir því
kaupi, sem þjóðfélagið greiðir honum. Hið
síðarnefnda er í daglegu tali kallað að vinna
fyrir sér, eða á grófari hátt, að vinna sér inn
peninga.
Eg vil leggja ríka áherzlu á það, að það
er ekki sama, hvort við segjum, að ein-
staklingurinn sé að vinna fyrir sér, eða vinna
sér inn peninga. Þar á er geysimikill munur
og mikilvægur fyrir stöðu hans í samfélag-
inu, er ræður úrslitum um það, hvort okkar
frjálsa þjóðfélag á að standa eða falla.
Ef við ölum ungu mennina þannig upp,
að þeir liti svo á, að þeir með starfi sínu
séu að gjalda þjóð sinni skuld, þá treystum
við með því samfélagstilfinningu þeirra. En
ef við hins vegar ölum þá upp í þeim anda,
að menntun þeirra eigi að miðast við það
að geta aflað sem mestra peninga, þá erum
við að kalla yfir okkur ójtrotlega árekstra og
togstreitu innan jtjóðfélagsins.
ASÍÐUSTTJ áratugum liefur fastar og fast-
ar verið knúið á dyr skólanna með það
fyrir augum, að þeir miðuðu kennslu sína og
starfshætti við það, að nemendurnir stæðu
sem bezt að vígi í baráttunni um vel laun-
aðar stöður. Og í framkvæmdinni reynist
þetta því þarinig, að J)ví hærri sem prófin
eru, því meiri hagnaðarvon. Skólinn er þann-
ig þvingaðúr til áð taka upp starfsaðferðlr,
sem eru honum á móti skapi, til óbætanlegs
skaða fyrir æskulýðinn og samfélagið allt.
Æðsta takmark uppeldisins og kennslunnar
er, að gera nemandanum það ljóst, að hann
er liður í lieild, sem hann verður að taka
tillit til. En þetta takmark hefur horfið í
skugga óteljandi lærdómsgreina og minnls-
atriða, sem um fram allt sé hægt að hafa á
takteinum við prófin, svo að yfir þeim verði
sem mestur ljómi.
Ef okkar norrænu þjóðfélagshugsjónir eiga
að verða að veruleika, er það knýjandi nauð-
syn, að við gerum verulegar breytingar á
kennsluháttum okkar í skólunum.
Ef við eigum að liafna termítasamfélaginu,
sem byggt er á óttanum, er það ófrávíkjanleg
nauðsyn, að við ölum syni okkar og dætur
upp til þess skilnings og þeirrar afstöðu, að
Jtau verði að taka sér ábyrga stöðu í sam-
félaginu. Við verðum að kenna þeim, að
samfélagið á ekki að vera eins konar veiði-
land Jtjóðfélagsborgaranna, lieldur er þar
hver einstaklingur einn af mörgum jafnrétt-
háum, sem byggja samfélagið upp, þar sem
samvinna á að vera grundvöllur allrar vel-
gengni. Aðeins á Jrennan hátt getum við
byggt upp þjóðfélag, sem er andstætt termíta-
samfélaginu.
Menntaskólarnir hafa skilyrði til mikilla
áhrifa, þess vegna liafa [)eir eins konar lykil-
aðstöðu. Þeir leggja grundvöll hinnar aka-
demisku stéttar.
Hér er ekki um að ræða, að ein stétt sé
mikilvægari en önnur. Skurðgraftarmaður-
inn er jafnmikilvægur fyrir þjóðfélagið og
læknirinn. Smiðurinn er jafnnauðsynlegur
og dómarinn.
En vegna menntunar sinnar og stöðu, lief-
ur hin akademiska stétt meiri möguleika en
flestar aðrar til að vera það súrdeig í J)jóð-
félaginu, sem skapar J)egnskap og samfélags-
vitund hjá einstaklingum þess.
Reynið að hugsa yður læknastétt, sem að-
eins væri alin upp til að gegna sínu fagi, en
skorti annars þá mannúðarafstöðu, sem ein
er J)ess megnug að gefa lækninum innsýn í
hugarheim sjúklingsins, skilja kjör hans og
þarfir samfélagsins. Einmitt þennan grund-
völl ætti að leggja í menntaskólunum, eða
byggja á þeirri menntun, sem nemandinn fær
J)ar.
Hugsið yður stétt lögfræðinga, sem byggi
yfir þeirri nákvæmni að geta klofið hár, en
ættu þó ekki þá gáfu að geta litið á laga-
setningarnar og álirif þeirra í ljósi mann-
legra tilfinninga.
Hugsið yður prestastétt, sem að visu kynni
vel til sinna verka í framkvæmd hins kirkju-
lega rituals, en væru óhæfir, vegna skorts á
andlegri þjálfun og víðsýni, til að taka af-
stöðu til margra þeirra mikilvægustu persónu-
legu og þjóðfélagslegu vandamála, sem stöð-
ugt verða á vegi manna í þeirra stétt.
Hugsið yður embættismannastétt, er :tð
vísu hefði búið sig vel undir hina tæknilegu
hlið starfs síns, en skorti allan skilning á
sögulegu og mannlegu samhengi hlutanna,
23