Samvinnan - 01.02.1955, Blaðsíða 12

og Vilhjálmur Þór, hvaða hlutverki
sam.vinnuhreyjingunni er cetlað að
gegna með þjóðinni.
Vilhjálmur Þór hefur gerzt mikill
landnámsmaður samvinnunnar á ís-
landi. Hann hefur á þeim tiltölulega
stutta tíma, sem hann hefur verið for-
stjóri Sambandsins, numið ný lönd á
vegum samvinnuhreyfingarinnar í svo
stórfelldum mæli, að engum hefði fyr-
irfram dottið í hug að spá því, sem nú
er komið fram í þeim efnum. Hugsuðu
menn þó sannarlega gott til forystu
Vilhjálms Þórs, þegar hann tók við
forstjórn Sambandsins árið 1946.
Þegar Vilhjálmur Þór tók við for-
stjórn Sambandsins, var hann ekki
óþekktur íslenzkum samvinnumönn-
um. Hann hafði þá helgað samvinn-
unni starfskrafta sína í 23 ár á vegum
Kaupfélags Eyfirðinga, eða allt frá
því að hann 12 ára gamall gerðist
sendisveinn hjá því félagi, og þangað
til hann 23 árum síðar var kvaddur
til annarra starfa í þágu þjóðfélagsins,
þá búinn að vera forstjóri Kaupfélags
Eyfirðinga í 15 ár og orðinn frægur
af verkum sínum fyrir félagið. Tók
hann þó við störfum þar af afburða-
mönnum, sem höfðu áður um fjallað.
Vilhjálmur Þór hefur verið forstjóri
Sambands ísl. samvinnufélaga í 9 ár.
Á þessum árum hafa framkvæmdir
orðið slíkar af hendi Sambandsins og
samvinnuhreyfingarinnar undir for-
ystu Vilhjálms Þórs, að þessa tímabils
hlýtur jafnan að verða minnzt fyrir
stórvirki þau, sem unnin hafa verið,
og glæsibrag allan á starfseminni. Þess
er enginn kostur að gera viðunandi
grein fyrir því í stuttri ræðu, sem
gerzt hefur í Sambandinu á þessum
árum. Til þess að gera því efni hæfi-
leg skil, mundi ekki minna nægja en
mikil bók og vafalaust verður hún rit-
uð, þegar þar að kemur.
Við þetta tækifæri mun ég þó rifja
upp nokkur atriði. Verður það þó ekki
tilraun til þess að gefa fullt yfirlit um
það, sem skeð hefur.
Fyrst kemur þrennt í hug: Trygg-
ingar, siglingar, olíuvenlun. Fer ég ör-
fáum orðum um hvert fyrir sig.
Fyrir 9 árum síðan störfuðu hér að-
eins fremur vanmáttug tryggingarfé-
lög, flest þeirra f raun réttri aðeins
umboð erlendra tryggingarfélaga.
Samkeppnin var sáralítil í þessari
grein, og fáir vissu sannvirði trygg-
inga. Vilhjálmi Þór var Ijóst, hve
tryggingarstarfsemi er stórkostlegur
þáttur í efnahags- og viðskiptalífinu.
Tryggingariðgjöld hafa stórfelld áhrif
á verðlag og heimiliskostnað. Hér var
til mikils að vinna. Keppa að lækkuð-
um tryggingariðgjöldum í þágu al-
mennings og jafnframt því, að sam-
vinnuhreyfingin gæti notið góðs af því
fjármagni, sem æfinlega hlýtur að
safnast í trygginga- og varasjóði á
vegum tryggingarstarfsemi. Vilhjálm-
ur Þór tók þetta mál til úrlausnar og
lagði svo tryggan grundvöllinn, að nú
eru Samvinnutryggingar, fyrir fram-
kvæmd hans og þeirra, sem hann hefur
valið með sér í málið, orðnar stærsta
tryggingarfélag landsins, hafa lækkað
verulega tryggingariðgjöld, og orðið
samvinnuhreyfingunni allri ómetan-
leg hjálparlind í peningamálum.
Fyrir 9 árum voru svo að segja all-
ar siglingar, að og frá landinu, í hönd-
um eins félags, og samvinnumenn og
raunar allir landsmenn voru þessu
eina félagi háðir um nær alla vöru-
flutninga milli landa. Vilhjálmur Þór
taldi óhugsandi, að samvinnumenn
gætu komið viðunandi skipan á flutn-
ingamálin, nema þeir ættu sjálfir
skipaflota, gætu haldið uppi sam-
keppni við aðra um siglingar og tryggt
rétt flutningsgjöld. Ekki sat við orðin
tóm. Sex eru skipin orðin. Þessi skipa-
floti hefur gerbreytt siglingum og
vöruflutningum, bæði til og frá land-
inu, og siglingum millilandaskipa við
strendur þess, til stórfelldra hagsbóta
fyrir samvinnumenn og alla lands-
menn.
Olíuviðskipti hafa jafnan verið
landsmönnum ásteitingarsteinn. Segja
má, að fyrir nokkrum árum væri tæp-
ast innlend olíuverzlun til í landinu.
Félög þau, sem fóru með olíuviðskipt-
in, voru í rauninni gerð út af hinum
stóru, erlendu olíuhringum. Sam-
keppni, í réttri merkingu þess orðs,
var ekki til. Þjóðin vissi ekki hvar hún
stóð í olíumálunum.
Undir forystu Vilhjálms Þór hófst
samvinnuhreyfingin handa um að
koma upp innlendri olíuverzlun. Að
þaulathuguðu máli varð niðurstaðan
sú, að réttast mundi að leysa þetta
mál í nokkru samstarfi við aðila utan
samvinnuhreyfingarinnar sjálfrar. Var
því hér hlutafélagsform á haft. Rask-
ar það ekki því, að hér er um hreint
átak samvinnuhreyfingarinnar að
ræða, þar sem hún er hið ráðandi afl
í þessum félagsskap.
Árangurinn af þessu starfi hefur
orðið sá, að rekin er nú á vegum sam-
vinnuhreyfingarinnar stærsta og öfl-
ugasta olíuverzlun landsins, algerlega
innlend verzlun, sem kaupir og selur,
en er engum bundin.
Áhrif þessara viðskipta hafa orðið
þau, að vörurnar hafa lækkað í verði
og viðskiptin orðið hagfelldari, bæði
fyrir samvinnumenn og aðra, sem not-
ið hafa góðs af, beint og óbeint. Það
skiptir þó ef til vill mestu máli í þessu
sambandi, að vegna þessa starfs vita
íslendingar nú hvar þeir standa í olíu-
málunum.
Gífurlegt fjármagn þarf, til þess að
koma upp viðskiptakerfi til olíuverzl-
unar. Hafa þátttakendur í olíufélag-
inu því orðið að nota viðskiptaafslátt
sinn stórfelldan, til þess að auka hluta-
fé félagsins. Hið margvíslega hagræði,
sem landsmenn munu njóta af þessu
átaki í viðskiptamálum, mun því
koma enn betur í Ijós síðar, þegar hið
mikla sölukerfi hefur verið byggt upp
til fulls.
Þetta þrennt, sem ég hef nú talið,
er svo stórt í brotunum, að hvert
eitt þessara verka hefði nægt til þess
að halda nafni Vilhjálms Þórs á lofti
innan samvinnuhrejrfingarinnar og
utan, hvað þá heldur þetta þrennt
saman.
Því fer þó víðs fjarri, að með þessu
sé öll sagan sögð. Mun ég telja hér til
viðbótar nokkur rriál, sem til fram-
kvæmda hafa komið á vegum Samb.
ísl. samvinnufélaga á þessum 9 árum:
Stórfelld stækkun Gefjunar; komið
upp ullarhreinsunarstöð, sem þvegið
gæti alla ull landsmanna; stofnað til
silkiiðnaðar, sem er nýung í íslenzk-
um iðnaði; vinnufatagerðar; almennr-
ar fatagerðar, framleiðslu rafmagns-
mótora, rafmagnsverkstæðis; stofn-
sett sérstök, öflug véladeild, sem jafn-
framt er lang stærsta bílaverzlun
landsins; ráðizt í almenna bókaútgáfu
og tekið við útgáfu íslendingasagna;
komið upp nýrri kjötsölumiðstöð í
Reykjavík, hraðfrystihúsi á Kirkju-
sandi og samvinnuþvottahúsi; komið
upp byggingastarfsemi á vegum
Sambandsins, sem ætlazt er til að
ryðji nýjar brautir í byggingarmálum;
stofnsettur samvinnusparisjóður, sem
12