Samvinnan - 01.02.1955, Blaðsíða 23

Tengslin við fortíðina
Eftir Vithjátm S. Viíhjálmsson
FYRIR NOKKRU talaði rithöf-
undur um daginn og veginn. Hann
minntist nokkuð á bókaútgáfu og
gerði að umtalsefni hinar mörgu
minningabækur, það er endurminn-
ingar, sem skráðar eru og gefnar út.
Hann sagði rnargt gott um þessar
bókmenntir, sem eru sérstæðar hjá
okkur íslendingum. Það kemur varla
fyrir erlendis, að skráðar séu og gefn-
ar út endurminningar óbreyttra al-
þýðumanna, en hér eru þær algeng-
astar.
Hvers vegna sækist fólk svo mjög
eftir þessum bókmenntum- Menn
ræða um það, en enginn bókmennta-
fræðingur hefur í raun og veru rann-
sakað þetta efni og ritað um það síð-
an. Guðmundur Hagalín sagði eitt
sinn í smágrein, að hér væri um að
ræða hinar nýju íslendingasögur. Ég
hugsa, að Hagalín hafi komist þarna
mjög nálægt kjarna málsins, þó að
hins vegar vilji ég ekki halda því fram,
að hinar nýju Islendingasögur séu
sambærilegar við þær gömlu að stíl
og ritleikni. Það, sem veldur því, að
fólk fagnar þessum bókum svo mjög,
að þær seljast betur en flestar eða all-
ar aðrar, er þráin ejtir því að skilja
■uppruna sinn. Ég hef átt viðtal við
mikinn fjölda af gömlu fólki og birt í
blöðum og bókum. Mér er ekki öðru
vfsi farið en öðrum mönnum, en sjald-
an skemmti ég mér eins vel og þegar
■eg rekst á góðan sögumann frá fyrri
tíð og hlusta á hann segja frá. Ég veit
að svona eru flestir. Astæðan er áreið-
anlega sú, að svo mikil gjörbylting
hefur farið fram á bókstaflega öllum
sviðum þjóðlífsins, að sagnir hinna
eldri eru ævintýri líkastar, ekki að-
eins fyrir ungu kynslóðina, heldur og
fyrir okkur, sem lifðum við fyrri tíma
aðstæður og þekktum þær. Þegar við
lesum endurminningabækurnar, þá er-
um við að leita að tengslunum við for-
tíðina. Og við finnum þessi tengsl, sem
eru okkur svo nauðsynleg, hvergi eins
glöggt og í þessum bókum. Þó að sum-
ir kunni kannski að álykta sem svo,
að mér sé nokkuð skylt málið, þar sem
ég hef hjálpað til við að semja nokkr-
ar svona bækur, þá gerist ég samt svo
djarfur að halda því fram, að þessar
bókmenntir séu okkur mjög nauðsyn-
legar — og jafnvel nauðsynlegri en
flestir hyggja í fljótu bragði. Breyt-
ingarnar, sem yfir landið hafa geng-
ið á síðustu fjörutíu árum, hafa verið
svo snöggar, að við höfum varla get-
að fótað okkur. Við eigum sára fáar
tradisjónir — siðvenjur. Við höfum
þuzt í kauptún og kaupstaði úr ein-
angruðum sveitum og okkur hefur
ekki enn tekist að skapa festu í fjöl-
býlið. Okkur hefur skort tengslin við
fortíðina, sem eru okkur lífsskilyrði til
þess að geta skapað okkur örugga
framtíð. Innst inni finnum við hvað
okkur skortir, en það er okkur hins
vegar ekki alveg Ijóst. Þessi tilfinning
veldur því, að við kaupum og lesum
endurminningabækurnar.
Að sjálfsögðu eru þessar bækur
ákaflega misjafnar og með fljóta á
bókamarkaðinn bækur, sem aðeins eru
sendar út af fordild og hégómaskap og
hafa sáralítið að flytja, en þetta er
eðlilegt og þýðir ekki um sakast.
Verstar eru endurminningabækurnar,
sem bera það með sér, hve mikil
standpersóna sögumaður telur sjálfan
sig vera. Það eru ólesandi bækur. En
þó að sumar þessara bóka séu það, sem
menn kalla lélegar, þá hafa flestar
þeirra eitthvert gildi. Ég skal aðeins
minnast á eina bók, sem hefur fengið
heldur þunga dóma. Þetta er Ævi-
saga Helga Einarssonar frá Neðra-
Nesi. Helgi er áttræður Vestur-Is-
lendingur. Hann snýr sér að því, í elli
sinni, að skrifa ævisögu sína, en hann
kann það ekki, og bókin er, ef svo má
að orði komast, blóðhrá. Hann skrif-
ar langa kafla um fiskverð og sú frá-
sögn er leiðigjörn og hefur fátt að
flytja. — Samt sem áður las ég þessa
bók af lifandi athygli. Hér er um forna
hetju að ræða, íslenzkt tröll, sem berst
langa ævi við fönn og klaka, gerist
fiski- og veiðimaður, lifir meðal alls-
lausra Indíána, er bjargvættur um-
komuleysingjanna í óbyggðum og
meðfram veiðivötnum og inni í djúp-
um skógum, trúir aðeins á mátt sinn
og megin, en hvorki guð né kirkju og
hamast gegn hvorutveggja, lifir sam-
kvæmt náttúrulögmálinu og eignast
fjóra sonu með Indíánastúlku, en
kvænist henni fyrst, þegar hún er að
deyja, af því einu, að hún erhrædd um
að hún komist ekki í himnaríki, ef hún
fær ekki kirkjulega staðfestingu á
sambúð sinni með íslendingnum og
barneignum sínum með honum. ■—
Helgi Einarsson er svo sérstæður per-
sónuleiki, að við höfum um fáa heyrt
slíka. Og þrátt fyrir það, þó að bók
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson rithöfundur flutti fyrir nokkru í útvarps-
þœtti athyglisverða hugvekju um þann fjölda bóka um cevi og störf
einstakra manna, sem hér hafa verið gefnar út. Greindi hann þar á at-
hyglisverðan hátt ástceður þess, að þessi bókmenntagrein á miklum
vinsceldum að fagna hér á landi. Hefur mátt sjá gleggst á þeim vin-
sceldum, sem bcekur Norðra hafa notið, hversu alþýða manna kann að
meta slíkar bcekur, enda hefur forlagið lagt áherzlu á varðveizlu þjóð-
lífslýsinga og alþýðumenningar í bókum sinum. Samvinnan birtir hér
kafla úr erindi Vilhjálms, er um þessi mál fjallaði.
23