Samvinnan - 01.02.1955, Blaðsíða 25

hans sé illa gerð, allt of langir kaflar
um ekki neitt, málið vægast sagt
hröslulegt og þar fram eftir götunum,
þá skilur hún mikið eftir. Maður get-
ur næstum því grátið blóðugum tár-
unum yfir því, að svo gott bókarefni,
sem þarna er um að ræða, skyldi ekki
sæta betri meðferð.
Hvers vegna þykir mér, til dæmis,
svona gaman að þessari bók, þrátt fyr-
ir allan búning hennar og stórfelld
mistök? Eg spyr vegna þess, að ég er
að leita að skýringu á því, hvað það
er, sem veldur vinsældum endurminn-
ingabókanna. Svarið hlýtur að vera,
að ég finn í þessari bók, þrátt fyrir
allt Islendingseðlid, tengslin við for-
tíðina, taugina, sem liggur frá okkur
öllum til tímanna, þegar engin bifreið
var til, enginn sími, ekkert útvarp,
engar brýr, fáir vegir, engin flugvél —
ekkert rafmagn, ekkert nema hestur-
inn og róðrarskipið, einangrunin og
svo baráttan við óblíð náttúruöflin.
Og það undarlega skeður, að við mið-
stöðvarofninn, í björtu rafmagnsljós-
inu, birtir okkur fyrir augum og ylur
streymir um mann, þegar maður les
um lífsbaráttu foreldra okkar. Úr þeim
jarðvegi erum við sprottin, þar eru
rætur okkar, þrátt fyrir allt glysið í
kringum okkur, þægindin og munað-
inn.
En það er fleira en endurminninga-
bækurnar, sem benda til hinnar áköfu
leitar okkar að tengslunum við fortíð-
ina einmitt nú, þegar framfarirnar eru
mestar og hraðinn í nýjan heim óðast-
ur. Leikritagerð okkar íslendinga er
okki gömul. Hún er tiltölulega mjög
ung, en þegar menn athuga hana kem-
ur í Ijós, að hún ber fyrst og fremst
svip fortíðarinnar. Fyrir fáum vikum
eða dögum komu út tvö ný íslenzk
leikrit: „Fyrir kóngsins mekt,“ eftir
séra Sigurð Einarsson og „Gissur Þor-
valdsson“ eftir Pál Kolka lækni. Báð-
ir eru þessir höfundar afburða snjallir
á íslenzkt mál. Báðir leita nú til for-
tíðarinnar um efnisval — og einmitt
að því efni, sem hefur boðskap að
flytja okkur nú. Báðir þessir menn
horfa fránum sjónum á umbyltingar
nútímans, og ég hygg, að það kenni
ótta í viðbrögðum þeirra. Með efni
fortíðarinnar á blaðsíðum leikrita
sinna tala þeir til nútímans, vara okk-
ur við, brýna okkur, leiðbeina okkur
og segja: Sjáið nútímann í sögu okk-
ar, komið inn á liðið sögusvið og lær-
ið að feta ykkur á refilstigum nútím-
ans. Þetta sama má og segja um flest
önnur íslenzk leikrit, sem komið hafa
út á síðasta áratug. Hvers vegna leita
öndvegishöfundar eins og Gunnar
Gunnarsson, Halldór Kiljan Laxness
og Hagalín í sögum sínum fyrst og
fremst til fortíðarinnar, ekki aðeins
fyrrum, heldur einmitt nú í dag?
Er það ekki einmitt vegna þess, að
þeir eru að leita að tengslunum við
fortíðina, sem okkur vantar öll, af því
að breytingin hefur orðið svo snögg?
Þeir leita — og öll alþýða leitar. Við
finnum hvað okkur skortir, þó að við
gerum okkur það ef til vill ekki nógu
Ijóst.
Ég held, að þessi leit sé einmitt nú
að bera árangur. Og árangur hennar
mun bera ávöxt í framtíðinni.
Verður hafið
ræktað... ?
(Frh. af bls. 7)
vatnaræktun farið mjög í vöxt á síð-
ustu árum. Botngróður í slíkum vötn-
um er aukinn með áburði, bæði hús-
dýraáburði og tilbúnum. Fiskar þeir,
sem lifa á þessum gróðri, verða svo
stærri fiskum að bráð, svo sem Aborra
og fleiri tegundum. Ræktuð fiskivötn
geta gefið meiri arð á hektara en rækt-
uð jörð. Næstum fimmtungur alls
fisks, sem veiðist, lifir að einhverju
leyti í fersku vatni. Þrátt fyrir það er
veiðin úr ám og vötnum aðeins örlítill
hluti að magni á móti hinu. Enskur
skipstjóri tilkynnti nýlega, að hann
hefði athugað síldartorfu, sem var sex
km. löng og þriggja km. breið og þétt
sem krap. Árlega veiðast 50 milljarð-
ar af síld, en samt sem áður virðist
síldarstofninn í vexti.
Nú eru flest stærri fiskiskip útbú-
in bergmálstækjum. Fiskitorfumar
sjást þá annaðhvort sem skuggar á
skermi, eða virka á sjálfrita, sem
teiknar á pappírsræmu. Áður urðu
fiskimenn að „kasta“ upp á von og
óvon, en nú geta þeir athugað hvar
vænlegast sé til árangurs. I síðari
heimsstyrjöldinni hófu nokkrir vís-
indamenn athuganir með aðstoð berg-
málsdýptarmælis. Undan ströndum
Californíu fengu þeir bergmál frá ein-
kennilegu lagi djúpt í hafi. Eftir öllu
að dæma voru það smádýr á hreyfingu
og náði torfan yfir feiknarlega stórt
svæði — 800 ferkílómetra.
Síðan hafa menn orðið varir við
álíka stórar torfur víða í Kyrrahafinu,
allt frá Pearl Harbor til heimskauts-
hafanna og alltaf eru menn að finna
slík lög í öllum höfum jarðar. Hvað
það er, vita menn ekki ennþá. Sumir
álíta, að það sé einhver djúpfiskur, og
enn aðrir hafa gizkað á svokallaða
bleksprautu, líkt og Italir borða mik-
ið. Ef þessi leyndardómsfullu lög eru
af ætilegum dýrum, og ef það væri
mögulegt að veiða þau, væri þar feng-
in nóg fæða fyrir alla íbúa jarðar og
þótt þeir væru margfalt fleiri. Haf-
rannsóknir hafa kennt okkur, að auð-
æfi hafsins eru yfir allan skilning haf-
in. Af 16000 sjávarfiskategundum,
sem þekktir eru í dag, nýta menn að-
eins ca. 200. Aðeins sjö tegundir hafa
mikla þýðingu fyrir matvælaástandið
í heiminum. Það eru síld, þorskur,
makríll, lax, túnfiskur, heilagfiski og
nú á síðustu árum rauðfiskur. Rauð*
fiskurinn er rósrauður á lit og rúm-
lega hálft pund á þyngd. Honum var
fyrrum kastað, ef hann slæddist með,
en svo fann einhver upp á því að koma
honum á markað undir nafninu sjáv-
ar-aborri, og nú eru seld árlega nálægt
90.000 tonn af honum.
Á ári hverju veiðast nálega 25
milljónir tonna af fiski, sem notaður
er til manneldis. Samt fær meira en
helmingur íbúa jarðar ekki nægilegt
að borða. Ef afla á nægilegrar fæðu
handa öllum mannanna börnum, verð-
um við að nota hafið betur en nú er
gert. Það, sem hinn sveltandi helming
mannkynsins fyrst og fremst vantar,
eru hin lífsnauðsynlegu protein-efni,
og fiskur inniheldur mikið af protein.
Hvers vegna ættum við ekki að geta
ræktað hafið með svo vísindalegum
aðferðum sem við ræktum jörðina?
Fyrsta skrefið í þá átt að koma nýju
skipulagi á fiskveiðar heimsins, hefur
verið stigið af FAO, Matvælastofnun
Sameinuðu þjóðanna. Stofnunin vinn-
ur að fiskveiðakorti yfir öll höf jarðar.
Þar eru merkt öll þýðingarmikil fiski-
mið, sem nú þegar eru nýtt og þau,
25