Samvinnan - 01.12.1969, Page 43

Hjálmar Ólafsson:
h aö sameina
sveitarfelögin
á höfuðborgarsvæöinu?
miðstöðvar hraðfrystihúsanna og
Sjávarafurðadeildar Sambands
íslenzkra samvinnufélaga. Á sama
hátt væri ósanngjarnt að sveitar-
félög með litla eða enga land-
búnaðarframleiðslu nytu lands-
útsvara af verzlun með búvörur.
Hér ætti viðskiptamagn að ráða
skiptingu í stað höfðatölu.
Ekki er rétt að draga fjöður
yfir það, að yrðu lögð landsút-
svör á þessi fyrirtæki, bitnaði
það á Reykjavík, sem nú nýtur
þessara útsvara óskiptra. Þó
mundi Reykjavík fá í sinn hlut
fjórðung landsútsvaranna og auk
þess bróðurpartinn af þeim þrem
fjórðu, sem til skipta kæmu.
Yrðu landsútsvör lögð á banka,
myndi Reykjavík líklega fá þenn-
an skaða að fullu bættan.
Útsvör
Útsvör hafa jafnan verið meg-
intekjustofn sveitarfélaganna og
er svo enn. Fyrr á árum var á-
lagning þeirra oft mjög handa-
hófskennd. Þau átti að leggja á
„eftir efnum og ástæðum“. Það
var verk niðurjöfnunarnefnda að
meta gjaldgetuna og má nærri
geta, að þeim hafa oft verið mis-
lagðar hendur. Smátt og smátt
samræmdu þó niðurjöfnunar-
nefndir álagningarreglur sínar, og
auðveldaði það setningu hinna
tiltölulega ákveðnu og fastmót-
uðu reglna, sem settar voru með
tekjustofnalögunum.
Útsvörin eru tvenns konar:
tekjuútsvör og eignaútsvör.
Eignaútsvör skipta yfirleitt litlu
máli í tekjuöflun sveitarfélag-
anna. Þau eru frá 5—12 af þús-
undi hreinnar eignar umfram
200 þús. kr. og 7 af þúsundi af
hreinum eignum félaga. Hið lága
fasteignamat veldur því m. a.
hve lág eignaútsvörin eru víðast
hvar.
Tekjuútsvörin eru 10—30% af
útsvarsskyldum tekjum. Útsvars-
skyldar tekjur eru þannig fundn-
ar, að frá tekjuhlið framtals
(brúttótekjum) er dregin saman-
lögð upphæð á frádráttarhlið
þess. Mismunur er hreinar tekjur
og á þær er tekjuskattur lagður.
En áður en útsvar er á lagt, er frá
nettótekjum dregið tekjuútsvar
síðasta árs, hafi það verið greitt
innan tiltekins tíma. Einnig er að
sjálfsögðu dreginn frá lögboðinn
persónufrádráttur bæði við álagn-
ingu tekjuskatts og tekjuútsvars.
Mörg sveitarfélög veita frekari
ívilnanir við álagningu útsvars,
einkum með því að undanþiggja
gjöld frá tryggingakerfinu, ým-
ist að nokkru eða öllu leyti.
Frádráttur á frádráttarhlið
framtals er mjög misjafn eftir
aðstöðu manna. Margir hafa há
vaxtaútgjöld til frádráttar, sjó-
menn sjómannafrádrátt og þeir
framteljendur, sem kvæntir eru,
fá helming tekna kvenna sinna
frá dreginn, hafi þær sjálfstæðar
launatekjur.
Fari útsvör fram úr áætlun, að
viðbættum 5—10% fyrir van-
höldum, skal hækka öll útsvör að
jafnri tiltölu. Náist hins vegar
ekki hin áætlaða upphæð, skal
hækka hvert einstakt útsvar um
jafnan hundraðshluta unz upp-
hæðinni er náð. Þó má þessi
hækkun ekki fara fram úr 20%.
Nægi það heldur ekki til að ná
áætlunarupphæð, getur sveitar-
félagið fengið aukaframlag úr
Jöfnunarsjóði.
Lokaorð
Sveitarfélögin í landinu hafa
mjög mikilvægu hlutverki að
gegna í þjóðfélaginu. Þau eru oft
forystuaflið og driffjöðrin í at-
vinnulífinu. Þau annast, ásamt
ríkinu, mjög þýðingarmikla þætti
fræðslumálanna. Á þeirra vegum
er rekin fjölþætt félagsmála- og
menningarstarfsemi. Og þau ann-
ast margvísleg þjónustustörf fyr-
ir þegna sína. Allt þetta kostar
mikið fé. Eins og sjá má af því,
sem að framan er sagt, kemur
meginhluti tekna sveitarfélag-
anna beint frá þegnum þeirra.
Álögur eru almennt þungbærar
og vart fært að þyngja þær.
Möguleikar sveitarfélaganna til
að auka tekjur sínar eru því í
rauninni engar. Þegar þau verða
fyrir efnahagslegum áföllum,
eins og austfirzku sveitarfélögin
urðu fyrir þegar síldin hætti að
veiðast, eiga þau einskis annars
úrkosta en að draga saman segl-
in, auk þess sem þau hljóta að
lenda í vanskilum. Ríkissjóður
varð auðvitað fyrir miklu áfalli
af sömu sökum. En hann hafði
ráð með að bæta sér það upp
með gengisfellingu, sem leiddi
til hækkaðra aðflutningsgjalda og
söluskatts í ríkissjóð, en jók enn
á útgjöld og erfiðleika sveitar-
félaganna. Engin slík .,patent“-
úrræði eru handbær fyrir sveitar-
félögin.
Löggjafinn verður að gera sér
grein fyrir því, að það borgar
sig hvorki fyrir þjóðarheildina né
einstaklinginn að svelta sveitar-
félögin. Þeim verður að sjá fyrir
það miklum tekjum, að þau geti
rækt eins og til er ætlazt hinar
lögboðnu skyldur við þegnana og
þjóðfélagið og einnig þær sið-
ferðilegu skyldur, sem allir —
einnig löggjafinn — ætlast til
að þau ræki.
Og löggjafinn verður að gæta
hófs í því að þyngja útgjöld
sveitarfélaganna, án þess að sjá
þeim fyrir tekjum til þess að
standast þau.
Bjarni Þórðarson.
Öllum er trúlega ljóst, að
mörgum hinna fámennustu sveit-
arfélaga í landinu er ekki unnt
að sinna þeirri þjónustu, sem lög-
gjafarvaldið og þegnarnir ætla
þeim. Hlýtur því senn að líða
að því, að þau sameinist í stærri
heildir, hvort sem það verður
með frjálsu samkomulagi — en
það væri æskilegast — eða með
lagaboði eins og líka hefur komið
til tals.
Samband íslenzkra sveitarfé-
laga hefur átt sinn þátt í að leit-
ast við að flýta þessari þróun. Að
vísu voru fyrstu umdæmasamtök
sveitarfélaga, sem stofnuð voru í
Reykjanesumdæmi, ekki til kom-
in að frumkvæði sambandsins, en
síðan hefur það verið þess mjög
hvetjandi að slík umdæma- eða
kjördæmasamtök væru stofnuð.
Hefur sambandið átt beina aðild
að stofnun samtaka sveitarfélaga
Frá Kópavogi.