Samvinnan - 01.10.1971, Side 45

inu. Þetta sé þeim mun hrapallegra sem
þær staðreyndir komi skýrar í ljós, að sí-
fellt er krafizt meiri starfsmenntunar og
faglegrar kunnáttu á öllum sviðum at-
vinnulífsins, þannig að fólk án slíkrar
kunnáttu verður verr og verr sett. Sömu-
leiðis leiti fjölmargar konur af ýmsum
ástæðum eftir vinnu utan heimilisins og
geti ekki reiknað með húsmóðurstarfinu
sem lífstíðaratvinnu.
Svo dæmi sé tekið: Kona um fertugt,
sem hefur e. t. v. gifzt kornung og er að
mestu búin að ljúka hinum bindandi
uppeldisskyldum sínum, getur búizt við að
stunda einhverja vinnu aðra en heimilis-
störf um allt að 25 ára skeið, jafnvel leng-
ur. Samt eru stúlkurnar ekki hvattar til
þess að ljúka skólanámi, sem geri þær
hæfar til starfa, sem krefjast sérmennt-
unar, heldur er þeim iðulega talin trú um,
að menntun og áhugamál þar að lútandi
hljóti að verða á kostnað hinna dýrmætu
kvenlegu eiginleika. Sé nú gengið út frá
því, að uppeldi og menntun stúlkna beri
að miða við að fá fram sem bezta að-
lögun þeirra að hinu líffræðilega hlut-
verki, en ekki endilega við ræktun og efl-
ingu vitsmunanna, koma strax upp mikil-
vægar spurningar.
f fyrsta lagi, sé því þannig farið, að sú
menntun, sem beinist að því að efla vits-
muni og auka andlegan áhuga, rýri að
sama skapi og eyðileggi kvenleikann, er
það þá einnig þannig, að menntun, sem
miðast við eflingu hins kvenlega, verði á
kostnað hins vitsmunalega þroska?
í annan stað, hvers konar kvenleiki er
er þetta eiginlega, ef hann fer forgörðum
við menntun, sem eykur andlegan vöxt,
en örvast aftur við það, að slíkum vits-
munalegum vexti sé haldið niðri?
Umræðukvöld
Betty Friedan rifjar upp umræðukvöld
i menntaskóla nokkrum, þar sem rætt
var um stöðu konunnar í þjóðfélaginu.
Frummælandi, sem var sálfræðingur,
kom áheyrendum mjög á óvart með því
að lýsa því afdráttarlaust yfir, að nú á
dögum væri fáránlegt að halda því fram,
að staður konunnar væri fyrst og fremst
á heimilinu. Nú væri í iðnvæddu, háþró-
uðu þjóðfélagi unnt að vinna flest þau
störf annars staðar, í stórum stil, sem
konurnar hafa löngum unnið hver i sínu
horni. Þar að auki væri heimilisfólkið
iðulega í burtu mestan hluta dagsins,
börn og unglingar í skólum og eiginmaður
í vinnu. Konur gerðu réttast í að afla sér
í tíma einhverrar kunnáttu, sem gerði
þeim kleift að halda í humátt á eftir.
Þarna var allt í einu komin ný óvænt
lexía, sem hljóðaði upp á það, að stúlk-
urnar yrðu nú sjálfar að taka ákvarðanir
um menntun sína og framtið, og kom
næsta flatt upp á viðstadda.
Segja má, að aðstaðan sé sú, að bæði
stúlkurnar sjálfar og þeir, sem ábyrgð
bera á uppeldi þeirra, standi frammi fyrir
vali gagnvart hefðbundinni ímynd hins
kvenlega annars vegar, þar sem konan
birtist sem óvirkur samfélagsþegn, öðrum
háð og óhæf til gagnrýninnar hugsunar
og sjálfstæðs framlags, og hins vegar
gagnvart sjálfstæði hennar sem einstakl-
ings, menntun i eiginlegri merkingu orðs-
ins, sem leiði til vitsmunalegs þroska og
skýrrar sjálfsímyndar.
En með þessu er dæmið ekki sett rétt
upp, segir höfundur. Það er alrangt að
hugsa sér slíkt val í þá veru, að annar
kosturinn hljóti óhjákvæmilega að bera
hinn ofurliði og þetta tvennt, venjulegt
heimilislíf með manni og börnum og
sjálfstætt eigið samfélagslegt framlag,
geti ekki farið saman. Þessi stöðuga val-
aðstaða leiðir til þess, að alltof margar
stúlkur taka þann kostinn að dýrka
kvenleikann í stað þess að taka út þann
vöxt síns persónuleika, sem leiði til
ákveðinnar sjálfsímyndar, með þeim örð-
ugleikum, sem slíkum vexti eru samfara.
Fjölmargar konur dæmast til að lifa lífi,
sem skortir visst innihald og ákveðinn til-
gang og hefur í för með sér þá kennd að
tilheyra ekki samfélaginu, finna ekki til
nálægðar sinnar við umheiminn, en
standa utangátta með reikula, óvissa
sjálfsímynd.
Samt væri það of mikil einföldun að
skella allri skuld á uppeldið og skólana.
Vissulega hafa þeir, sem þar fjalla um,
gert margar skyssur og stórar, en þeir eru
líka nokkrir, sem hafa barizt ákveðinni
en árangurslítilli baráttu fyrir því að fá
hæfar konur til að halda fast við hærri
markmið. Þegar öllu er á botninn hvolft,
eru það konurnar, sem hafa sjálfar valið
að nota ekki þá möguleika, sem menntun-
in gat opnað þeim. Þær bera sjálfar
ábyrgð á undanhaldi sínu heim á leið, og
valið var þeirra eigið.
Tilfinningaleg röskun
Og Betty Friedan heldur áfram að
rekja orsakirnar, sem hún telur liggja til
þess, að þjóðsagan um konuna náði slíku
ofurvaldi yfir hugum amerískra kvenna,
að flestir aðrir möguleikar en hjúskapur
og heimilishald urðu að víkja. Hún nefn-
ir, hve tímabil kreppuáranna, þá striðs-
árin og svo atómsprengjan ofan á allt
annað, hafi haft mikla tilfinningalega
röskun i för með sér, þannig að heimili
og fjölskyldulif varð ímynd þeirrar kjöl-
festu og öryggis í lífinu, sem stríðið hafði
skekið frá grunni. Þessi sterka löngun og
þörf fyrir kyrrð og næði innan veggja
heimilisins var staðreynd í þjóðlífinu, og
gilti bæði um karla og konur, en hvers
vegna virtist þetta vera eina löngunin
fyrir svo mörgum?
Konurnar, sem höfðu séð á eftir eigin-
mönnum eða unnustum í stríðið, og þær
sem voru ungar stúlkur meðan það stóð
yfir, höfðu mátt sannprófa einveruna og
kviðann að fá e. t. v. aldrei notið heimilis
og fjölskyldulífs. Þær voru einkar mót-
tækilegar fyrir rökum þjóðsögunnar, þeg-
ar þær fengu að heyra, að s álfstætt
starf og áhugamál út fyrir ramma heim-
ilisins yrðu þær að greiða því verði að
lifa við sama einmanaleika og á stríðs-
árunum. Áhrif þjóðsögunnar voru að
verki, er valið var sett fram fyrir þær,
annað hvort heimili, hjónaband, börn eða
önnur markmið í lífinu. Það er e. t. v.
ekkert undur, að frammi fyrir slíku vali
tækju margar fyrri kostinn og gerðu
hann þar með að hinu eina takmarki lífs
síns.
Þó að styrjaldarárin gerðu konurnar
móttækilegar fyrir áhrifum þjóðsögunn-
ar, telur höfundur þó ekki, að þar sé eina
orsök þess, að konurnar tóku í svo ríkum
mæli að leita inn á við. Vandamálið með
húshjálp nægir ekki heldur til skýringar.
Á stríðsárunum, þegar eldabuskur og
stofustúlkur fengu sér vinnu í verksmiðj-
unum, var jafnvel enn meiri skortur á
húshjálp en síðan hefur verið. Þá sáu
konurnar aftur á móti nóg ráð til þess
að halda heimilum sínum i horfinu, og í
þá daga var í orði og verki viðurkennd
nauðsynin á dagheimilum og tómstunda-
heimilum fyrir börn útivinnandi mæðra.
Á árunum eftir 1950 hefur svo slíkum
stofnunum farið sífækkandi, og fordóm-
arnir gegn þeim hafa að sama skapi
magnazt. Síðan komu piltarnir heim frá
því að stríða og hurfu aftur til síns fyrri
vettvangs, framhalds- og menntaskóla,
háskóla eða vinnustaða, og þar var alls-
staðar stór hópur kvenna fyrir. Um tíma
myndaðist allhörð samkeppni, og þá tóku
á ný gamlir fordómar gegn starfi og
framlagi kvenna á opinberum vettvangi
að skjóta upp kollinum. Það reyndist æ
örðugra fyrir konur að halda stöðu eða
forframast innan starfsgreinar. Afleið-
ingin varð sú, að fjöldi kvenna rauk til og
flúði inn i hjónabandið, á vit heimilis-
lífsins. Stöðugt er svo fram haldið meira
eða minna falinni mismunun á vinnu-
stöðum, að ekki sé talað um laun og
launastiga. Þessi mismunun má heita
óskráð lög og er ekki öllu auðveldari við-
fangs en hin harðsnúna andspyrna, sem
baráttukonur kvenréttindahreyfingar-
innar mættu á sínum tíma.
Kona, sem t. d. er starfandi á rit-
stjórnarskrifstofu Time, getur tæpast bú-
izt við að fá það verkefni að skrifa og rit-
stýra, þótt hún sé ritfær í bezta lagi. Hún
má gjarna safna efni og inna af hendi
ýmsa venjubundna vinnu, en hin óskráðu
lög mæla svo fyrir, að karlmaðurinn skuli
framreiða efnið og ritstýra því. Á vinnu-
stöðum er að staðaldri gengið framhjá
konum, þótt þær standi starfsbræðrum
sínum jafnfætis um hæfni. Nái konan að
forframast, má hún búast við beiskju-
blandinni gagnrýni og óvild i sinn garð.
í hinni hörðu samkeppni í nútíma banda-
rísku þjóðfélagi er oft síðasta úrræðið að
þoka konu burt af sviðinu, og það er því
auðveldara sem karlmaðurinn hefur hin
óskráðu lög bak við sig.
Á styrjaldarárunum var störfum og
kunnáttu kvenna tekið fegins hendi; eftir
striðið ráku þær sig á vissa andstöðu,
e. t. v. heldur kurteislega, en samt að því
er virtist óyfirstiganlega. Konunum sýnd-
ist það þá stórum auðveldara að njóta
ástúðar i hjónabandi en standa i þófi út
á við, og þar með fengu þær lika afsökun
fyrir því að taka ekki upp samkeppnina
við karlmanninn. Þetta gæti orðazt eitt-
hvað á þessa leið: Ég lifi lífi mínu gegn-
um eiginmann og börn; það er auðveld-
ara; eins og allt er í pottinn búið í ver-
öldinni, er hlutskipti konunnar skárra
þegar hún tekur á móti þeim hlunnind-
um, sem geta fylgt því.
45