Fréttablaðið - 19.09.2009, Blaðsíða 12

12 19. september 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Fyrsta skoðanakönnun eftir umsókn Íslands um aðild að Evrópusambandinu sýnir afgerandi andstöðu
þjóðarinnar við þau áform. Hún
er um leið til marks um mikla nei-
kvæða sveiflu. Á þessu stigi er erf-
itt að meta hvort hér eru á ferðinni
skammtíma viðbrögð við ríkjandi
aðstæðum eða varanleg breyting á
viðhorfum.
Flestir þeirra sem látið hafa álit
sitt í ljós sýnast vera þeirrar skoð-
unar að Icesave-málið hafi kall-
að fram neikvæð viðhorf gagnvart
Bretum, Hollendingum og Norð-
urlandaþjóðunum. Ugglaust er sitt
hvað til í þessari kenningu. And-
stæðingar aðildar hafa í þessu and-
rúmslofti séð tækifæri til að blása
að glæðum tortryggni.
Ef þetta er helsta skýringin á
breyttu viðhorfi
fólks bendir það til
að fremur sé um
að ræða skamm-
tíma sveiflu en
viðhorfsbreyt-
ingu sem líkleg
er til að vara. Við
eigum skýr dæmi
um hliðstæður úr
stjórnmálasög-
unni. Á hápunktum í landhelgis-
deilunum við Breta á sinni tíð jókst
þunginn að baki kröfunni um úrsögn
úr Atlantshafsbandalaginu og brott-
för varnarliðsins.
Á þeim tíma voru það fyrst og
fremst forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins, bæði í stjórn og stjórn-
arandstöðu, sem stóðu vörð um þá
langtíma hagsmuni þjóðarinnar að
eiga aðild að þeim samtökum lýð-
ræðisþjóðanna í Evrópu sem þá voru
öflugust. Tilhneiging til þjóðernis-
legrar einangrunarhyggju brotnaði
á þeim öðrum fremur.
Á úrslitastundum í viðræðum um
lausn á þeim deilum kom á daginn
að það var aðild okkar að þessum
samtökum sem veitti Íslandi þann
styrk sem á þurfti að halda til að
knýja fram ásættanlega niðurstöðu
við samningaborðið. Utan samtaka
hefði pólitísk staða Íslands verið
veikari.
Það er þekkt fyrirbæri meðal
annarra þjóða að milliríkjadeilur
efla þjóðerniskennd og verða oft og
tíðum vatn á myllu einangrunars-
inna. Ísland er ekki óháð því lög-
máli. En reynsla okkar og annarra
er til vitnis um að slík viðbrögð eru
ekki leiðin til farsælustu lausna í
samskiptum þjóða.
Vísbending um einangrunarhyggju
Forsætisráðherra sætti réttmætri gagnrýni í sumar fyrir að leita ekki pólitískra lausna á Icesa-
ve-málinu. Í kjölfarið hefur verið
hvolft yfir ráðherrann ádrepum
fyrir að koma ekki nógu oft fram í
fjölmiðlum heima og erlendis. Um
sumt eru þeir áfellisdómar ekki
sanngjarnir. Umsóknin um aðild
að Evrópusambandinu er gott
dæmi.
Ísland er fyrsta landið sem sótt
hefur um aðild þar sem forsæt-
isráðherrann hefur ekki verið á
fullri ferð í fjölmiðlum og fundum
við að skýra fyrir fólkinu þau rök
sem að baki liggja. Á þessu kunna
hins vegar að vera dýpri skýringar
en þær að forsætisráðherra skilji
ekki hvað til hans friðar heyrir í
þessu efni.
Ætli forsætisráðherrann að segja
þjóðinni að aðildin sé rökrétt fram-
hald á þeirri pólitísku stefnu sem
mótuð var fyrir sex áratugum að
skipa Íslandi í sveit sterkustu sam-
taka lýðræðisþjóða í Evrópu fær
hann gagnrök fjármálaráðherr-
ans í hausinn. Fjármálaráðherrann
segir með réttu að um þá hluti hafi
ríkisstjórnarflokkarnir aldrei sam-
mælst.
Hugsi forsætisráðherra sér
að skýra fyrir fólki til sjávar og
sveita að með krónunni verði ekki
unnt að tryggja atvinnufyrir-
tækjum og launafólki samkeppn-
ishæfa mynt og viðunandi stöðug-
leika kemur fjármálaráðherrann
umsvifalaust í bakið á honum.
Fjármálaráðherrann segir sem
satt er að um þau sjónarmið hafi
stjórnarflokkarnir ekki komið
sér saman og hans flokkur muni
nota völd sín til að stefna þjóðinni
í aðra átt.
Með öðrum orðum: Forsætisráð-
herrann hefur ekki pólitískt umboð
til að rökstyðja aðildarumsóknina
í nafni ríkisstjórnarinnar. Senni-
lega er hann því fremur í fjötrum
málefnalegrar stjórnarkreppu en
fjölmiðlafælni. Í þessu ljósi er ekki
sanngjarnt að gagnrýna ráðherrann
fyrir að tala of lítið. Á hinn bóginn
ber hann ábyrgð á þessari málefna-
legu stjórnarkreppu. Eðlilegt er að
kalla eftir forystu af hans hálfu um
að leysa hana.
Málefnakreppa fremur en fjölmiðlafælni
Ríkisstjórnin hefur kynnt forystumönnum þing-flokka það sem hún kallar skilaboð frá ríkisstjórn-
um Bretlands og Hollands vegna
Icesave-samninganna. Eftir stjórn-
arskránni er það ríkisstjórnin sem
gerir samninga við önnur ríki.
Þegar í ljós kom að ríkisstjórn-
in hafði ekki meirihluta á Alþingi
fyrir samningnum fól hún alþing-
ismönnum að semja við sjálfa sig
um ásættanlega lausn. Það tók
heilt sumar. Ríkisstjórnin tók á
endanum sjálf þátt í því á Alþingi
að breyta einhliða með lögum
samningi sem hún hafði gert við
aðrar þjóðir.
Ljóst var að sú niðurstaða kall-
aði á nýja samningagerð. Þegar
viðbrögð gagnaðilanna liggja fyrir
bregður ríkisstjórnin á það ráð að
gerast eins konar skilaboðaflytj-
andi milli Alþingis og ríkisstjórna
Bretlands og Hollands. Það er gert
til að draga athyglina frá þeirri
staðreynd að hún hefur gert tvo
mismunandi samninga, annars
vegar við Breta og Hollendinga og
hins vegar við Alþingi.
Ríkisstjórnin er með öðrum
orðum búin að koma sér í þá stöðu
að þurfa að svíkja samninga við
meirihluta Alþingis ef hún ætlar
að virða samninga sem hún sjálf
gerði við Breta og Hollendinga.
Hún kemst ekki með hreinan
skjöld frá málinu fyrir þá sök að
ekki var farið með málið eftir
stjórnskipunarreglum. Spurningin
er bara hvort hún svíkur Alþingi
eða Breta og Hollendinga.
Málsmeðferðarklípa
ÞORSTEINN
PÁLSSON
U
m þessar mundir fer fram mikil umræða, bókaskrif
og uppgjör við ýmsar stefnur og strauma til hægri
og vinstri; kapítalisma og kommúnisma. Svartbæk-
ur og hvítbækur líta dagsins ljós og það er eins og
kreppan hafi leyst úr læðingi opinskáa umfjöllun
um öfgastefnur í stjórnmálum og efnahagsmálum.
Svartbók kommúnismans, sem Hannes Hólmsteinn Gissurar-
son hefur þýtt á íslensku, lýsir því vel hvers konar hörmungar
kommúnisminn leiddi yfir margar þjóðir heims þar sem tug-
milljónir manna voru drepnar. Það var orðið tímabært að þýða
þessa bók sem nokkrir franskir fræðimenn skrifuðu og kom út
árið 1997. Þakka ber Hannesi fyrir það framtak. Það er undar-
legt, þegar maður kynnir sér þetta betur, hve margir hafa verið
ófeimnir við að játast undir trú kommúnismans og viðurkenna
stuðning við hann, en nánast enginn vill láta stimpla sig sem
nasista. Flokka má báðar þessar stefnur sem hryðjuverk og
leiðtoga þeirra sem hryðjuverkamenn í anda Al Kaída, reyndar
verri hryðjuverkamenn, a.m.k. á mælikvarða fjölda þeirra sem
voru myrtir.
Hvíta bókin eftir Einar Má Guðmundsson fjallar um atburði
sem standa okkur nær þar sem reynt er að gera kapítalismann
eða frjálshyggjuna að holdgervingi alls hins illa í stjórnmálum
og efnahagsmálum. Afar vel skrifuð bók og skemmtileg, en
efnahagshrunið er ekki kapítalismanum að kenna. Efnahags-
hrunið er fífldirfsku örfárra manna að kenna, eftirlitsleysi
eftirlitsstofnana og sofandahætti og ráðleysi stjórnvalda. Ef
finna á einhverja samlíkingu þá dettur engum í hug að banna
bíla af því að það verða bílslys, en ef við hefðum enga öku-
kennslu, engar umferðarreglur, enga reglulega bílaskoðun, ekk-
ert umferðareftirlit og engar sektir fyrir umferðarlagabrot
þá væri voðinn vís. Vissulega voru ýmsir þeirrar skoðunar að
kapítalisminn og markaðshagkerfið þyrfti lítið eftirlit og engar
kröfur um hæfni stjórnarmanna, en vonandi eru þær raddir
þagnaðar.
Nú er tækifæri að endurhugsa okkar þjóðfélag og þau gildi
og áherslur sem við viljum starfa eftir til að bæta okkar lífs-
kjör. Það verður ekki mælt einvörðungu á gamaldags mæli-
kvörðum hagvaxtar og þjóðartekna. Það þarf að taka inn nýja
mælikvarða svo sem lífsgæði, siðferði, sjálfbærni og annað
sem snýr að öðru en peningum og framleiðslu. Þar mun komm-
únismi, nasismi eða aðrar öfgastefnur ekki hjálpa okkur. Það
þarf nýja hugsun og ný gildi sem leiða okkur inn á rétta braut.
Það er að koma betur og betur í ljós að meðalhófið og það að
forðast svart og hvítt og öfgar til hægri og vinstri er farsælasta
leiðin til að byggja upp hagkerfi þar sem hagsæld og hamingja
haldast í hendur. Við vorum á góðri leið með að byggja upp
slíkt þjóðfélag á síðari helmingi síðustu aldar og þannig þjóð-
félag þurfum við að endurheimta í enn betri mynd á komandi
árum og áratugum. Þannig getum við komist aftur í fremstu
röð þjóða heims.
Forðast ber öfgastefnur við endurreisnina:
Hvítt og svart –
hægri og vinstri
ÞORKELL SIGURLAUGSSON SKRIFAR