Fálkinn - 17.12.1938, Qupperneq 18

12
F Á L K I N N
I.
Sænska skáldkonan heimsfræga,
Selma Lagerlöf á Márbacka, varð
áttræS sunnudaginn 20. f. m., og
voru í tilefni af því mikil liátiöa-
höld í SviþjóS og henni sýnd hin
mestu viröingarmerki, sem sænska
þjóSin fær veitt barni sínu.
Selma Lagerlöf hefir til skamms
tima verið mest lesin rithöfundur
á öllum NorSurlöndum, og senni-
lega er hún sá erlendra höfundn,
er mest hefir verið lesinn og dáður
á Islandi.
Af stærri verkum hennar hafa
verið þýdd á íslensku: Jerusalem,
bæði bindin, Helreiðin (Körkarlen),
Föðurást (Kejsaren av Portugalien)
auk fjölda skemmri sagna.
Kunnasta verk hennar, Gösta Berl-
ings saga, er út kom 1891, og er hún
gat sjer þjóðfrægð fyrir, hefir ekki
verið þýdd á íslensku enn sem
komið er, enda er það á fárra færi
að gera þá þýðingu vel.
II.
Seima Lagerlöf er fædd á Már-
backa í Vermalandi 20. nóvember
1858. Var faðir hennar liðsforingi
í hernum. Það bar snemma á mik-
illi fróðieiksfýsn hjá Selmu, og las
hún alt, er hún komst höndum yfir.
ímyndunarafl hennar var mjög
sterkt og fór hún ung að yrkja.
Það mátti víst oft segja um hana
það sama og Bjarni Thorarensen
kveður um Odd Hjaltalín, að hún
„bjó í skyndi skrípitröll, skjald-
meyjar og skóga hugmynda.“ Henni
varð erfitt fyrir að fylgjast með í
leikjum annara barna og unglinga
fyrir það að hún var hölt. Henni
var það þung raun og varð fyrir
bragðið all einmana. En því sem
hún tapaði út á við með því að
mega ekki vera i leikjum með jafn-
öldrum sínum, vann hún aftur á
móti inn á við í meiri lestri en
aðrir unglingar. Hún lifði og hrærð-
ist með lífi iöngu horfinna persóna
og varð henni síðar að þvi mikill
gróði sem rithöfundi.
Selma stundaði kennaranám i
Stokkhólmi á árunum 1882—1885,
en varð að því námi loknu kcnnari
við kvennaskóla i bænum Lands-
króna suður við Eyrarsund. Hún
var þar í tíu ár, og þar skrifaði
hún Gösta Berlingssaga, sem enginn
lesandi hefir orðið ósnortinn af
áratugum saman.
Þessi saga er um vermlenska
prestinn Gösta Berling, glæsimennið,
sem hröklaðist frá prestsskap sakir
óreglu, en keinst í hóp „kavaljerarnn'*
á Ekeby fyrir náð hinnar voldugu
raajorsku. Þessi bók er reifuð töfr-
um rómantíkurinnar frá upphafi til
enda, saga um stórbrotnar persón-
ur, saga stórra viðlnirða.
Selma var fremur síðþroska sem
rithöfundur. Hún byrjaði með því
að yrkja kvæði, einkum sonnettur,
og fekk nokkrar þeirra prentaðar
i tímaritinu „Dagný“, sem kven-
rjettindakonan Sophie Adlersparre
Selma Lagerlöf áttræð.
gaf út í Stokkhólmi. Tímaritið „Ið-
unn“ efndi til sagnasamkepni 1890
og í lienni sigraði Selma og vakti
fyrst með því á sjer verulega at-
hygli. Og fyrir þenna sigur jókst
henni mjög kjarkur og trú á sjálfa
sig sem rithöfundi, en hún hafði
allmjög þorrið þá um skeið, þó að
draumur Seimu frá barnæsku hefði
altaf verið sá, að ná rithöfundar-
frægð.
Eftir dvölina í Landskróna flutti
Selma til Falun og bjó þar um
nokkur ár. Um aldamótin tókst hún
á hendur það mikla ferðalag að
fara til Landsins helga. Það gerði
hún meðfram vegna þess að þá var
liún að vinna að einu liöfuðverki
sínu, Jerúsalem. Var hún í þessari
ferð næstum tvö ár. Eftir heimkom-
una festi hún kaup á föðurleifð
sinni Márbacka, þar sem hún hefir
búið síðan, þó að oft hafi liún verið
að heiman eins og ætla má, einkum
i Stokkhólmi.
Selma Lagerlöf hefir skrifað fjölda
bóka auk þeirra, sem hjer hafa ver-
ið nefndar. Ein af þeim er liin fræga
barnabók Niels Jlolgrersens resa, sem
hvert skólabarn í Svíþjóð les. Alt
fram á síðustu ár hefir hún verið
afkastamikill rithöfundur. Hafa ýms-
ar síðari bækur hennar náð miklum
vinsældum, þó að ekki standi þær
til jafns hinum eidri hvað bókmenta-
legt gildi snertir.
Selma Lagerlöf hefir hlotið meíri
neiðursmerki en nokkur önnur
sænsk kona fyr eða siðar. Árið 1909
hlaut hún Nóbelsverðlaunin, fyrst
allra Svía, og nokkrum árum síð; r
tók hún sæti í Sænska Akademíinu
og hefir verið þar síðan sem „einn
af átján“. Ilún er eina sænska kon-
an, sem ennþá hefur átt þar sæti. En
í það komast engir nema úrvals-
menn þjóðarinnar.
Á Márbacka hefir hún nú dvalið
að miklu leyti síðustu árin, því að
ferðalög er henni orðið erfitt um,
og heilsan tekin að bila. Síðastlið-
inn vetur var hún við rúmið. —
Márbacka er meir og meir að
verða pílagrímsstaður rithöfunda og
bókmentaunnenda og heldur eflaust
áfram að vera það, þó að „sláttu-
maðurinn slingi" vitji ef til vill
staðarins innan skamms.
III.
Margir halda í fávisku sinni að
skáld og rithöfundar sjeu það að-
eins af guðs náð og um leið að þeir
hafi lítið fyrir starfi sinu og verk-
um. Þetta komi alt af sjálfu sjer.
Vísir til hæfileika er guðs gjöf,
en það er á mannanna valdi sjálfra,
hvort þeir þjálfa þá eða ekki. Þetta
á jafnt við um skáld og rithöfunda
sem aðra.
í eftirfarandi kafla, sem tekinn er
úr bók Selmu: Höst (liaust) lýsir
hún vonum sínum og vonbrigðum
frá því límabili þegar hún er að
brjóta sig áfram, ýmist trúuð eða
vantrúuð á köllun sína.
Að liún heldur strikinu og gefst
ekki upp og það meðfram fyrir
hjálp einnar konu fær henni að lok-
um siguriaunin.
„Það var dimt haustkvöld i Lands-
króna árið 1886 aðeins nokkrum
vikum fyrir jó). Jeg hafði kveikt á
lampanum i herberginu minu, önn-
um kafin við að leiðrjetta sænska
stíla nemenda minna, þegar jeg
heyrði póstinn koma upp tröppurn-
ar og stinga brjefum í kassann. Þeg-
ar jeg nú vissi að jeg var alein
heima, hljóp jeg út í anddyrið til
að sækja þau. Eitt af brjefunum
var til mín, stórt umslag stimplað
í Stokkhólmi. Jeg reif það upp og
fór að lesa. —
Þegar jeg hafði lesið nokkrar lín-
ur fóru hendur mínar að titra og
bókstafirnir riðuðu fyrir augunum
á mjer. Jeg leit upp úr brjefinu til
að jafna mig og augu mín námu
staðar við bláu stílabækurnar, sem
lágu á víð og dreif um borðið. Jeg
safnaði þeim saman í bunka og
ýtti þeim eins langt frá mjer og jeg
gat. Svo fór jeg að lesa brjefið aftur.
Jeg hafði verið kennari í hálft
annað ár við kvennaskólann i Lands-
króna, og satt að segja leið jeg enga
neyð. Jeg hafði áhuga fyrir starfi
minu. Það var gott samkomulag
milli mín og skólastýrunnar og sam-
kennara minna. Jeg kunni vel við
mig í smábænum við hið yndisfagra
Sund, og fjölskyldan sem jeg dvaldi
hjá Ijet sjer svo ant um mig eins
og hún ætti í mjer hvert bein.
Það sem olli því að jeg var ekki
fullkomlega ánægð var innri kvíða-
full þrá, sem aldrei ljet mig í friði.
Það var eitthvað inni í mjer sem
eggjaði mig og brýndi og bann tði
mjer að gera mig ánægða með þá
tryggu stöðu í lífinu sem jeg hafði
þegar fengið.
Frá því jeg var á 7. árinu hafði
mig dreymt að verða skáldkona,
og frá því jeg var á 15. ári hafði
jeg skrifað kvæði og vonað, að jeg
yrði stórskáld með tímanum. En
það hafði nú ekki orðið mikið úr
þessu öllu saman. Kvöldið sæla í
Landskróna skömmu eftir að jeg
var 28 ára var jeg eins langt frá
markinu og nokkru sinni. Mjer ligg-
ur við að segja að mjer hafi fundist
það fjarlægara þá en undanfarin ár.
Áður, bæði meðan jeg var uppi í
sveit sem kennari yngri systur minn-
ar og svo síðar á kvennaskólaárum
mínum hafði mjer verið harla auð-
velt að koma hugsunum minum í
bundið mál. Jeg skrifaði mest sonn-
ettur og stutt kvæði, eina sonnetlu
gat jeg orkt á nokkrum augnablik-
um, sem jeg stal frá leksíulestrin-
um. Jeg ímyndaði mjer að vísu ekki
að sonnetturnar mínar væru full-
komnar, en þær stóðu að minsta
kosti alt i einu á pappírnum án
nokkrar áreynslu frá minni hlið,
alveg eins og þær væru orðnar til
án min.
Það var hressing ein fyrir mig
þegar jeg var þreytt að yrkja þær.
Það var mín besta dægrastytting.
Á þessum tímum gerði jeg ekki
stórar kröfur til sjálfrar mín, heldur
leit jeg á öll ritstörfin sem leik einn.
Aftur á móti hafði jeg áreiðanlega
búist við því að þegar jeg yfirgaf
kennaraskólann og liafði meiri tima
lil umráða, þá væri fyrst komið
hið rjetta augnablik til að skrifa
mikið og vel.
En þannig hafði það ekki farið,
því miður. Þvert á móti var mjer
nú orðið erfitt um að yrkja. Nú var
jeg marga daga, meira að segja heila
viku, að búa til eina sonnettu. Fyrir
nokkrum árum hafði jeg fengið hug-
myndina að því að skrifa um „Ka-
valjerarne“ í gamla Vermalandi. Þá
bók ætlaði jeg líka að skrifa í
bundnu máli, en verkinu miðaði
ekki neitt.
Þessi tregða, þessi klaufska olli
því, að jeg byrjaði að efast um hæfi-
leika mina. Löngunina til að verða
rithöfundur hafði jeg ennþá, en vel
gat hugsast að hún leiddi mig af-
vega.
Það sein mestan áhuga minn vakti
fyrstu árin min í Landskróna voru
mörg þjóðfjelagsmál, sem þá voru
ofarlega á baugi. Alt sem viðkom
fræðslumálum, friði, bindindisstarfi,
kvenrjettindum og fátækrahjálp hreif
mig. Jeg átti nokkur óljós áform
um það að helga mig kennarastarf-
inu og leggja mig alla fram um að
skapa fyrirmyndar skóla, þar sem
ráðin væri bót á öllum veilunum i
uppeldismálum nútímans.
Mjer fanst nú samt að það væru
svik við mitt fyrra líf sem hafði
verið upptekið af þeirri einu ósk
að skrifa, en hvað var annað að
gera, þegar helst leit út fyrir, að
gáfa min stæði ekki í rjettu hlutfalli
við ]iað, sem jeg hafði gert mjer von-
ir um í þessu efni.
Fyr um haustið, eimnitt þegar
þessar lamandi hugsanir höfðu ver-
ið sem mestar, hafði jeg fengið stutt
brjef frá fríherrinnunni Aldersparre
Selma JMgerlöf heima á Márbacka.