Fálkinn - 17.12.1938, Page 19

F Á L K I N N
13
Eðalsteinar - stjörnuspeki - hjátrn.
(Esselde), sem var forvígiskona
sænsku kvenrjettindahreyfingarinn-
ar og útgefandi tímaritsins Dagný.
Hún sagði nijer i nokkrum línum
aS ein af skólasystrum mínum, frú
Görli Linder, hefði sýnt henni fjór-
ar af sonnettunum inínum og nú
bað hún mig um að lofa sjer að sjá
nokkrar í viðbót, áður en hún á-
kvæði sig að taka þær i Dagný.
Jeg komst mjög við af ósk Görli
Linders um að hjálpa mjer að koma
einhverju á prent, en að öðru leyti
fanst mjer ekki þelta brjef neitt
uppörfandi. Það var fremur kulda-
legur tónn i því, og þó að jeg að
sjálfsögðu sendi strax bunka af
sonnettum til Stokkhólms, gætti jeg
mín vel fyrir því að gera mjer ekki
of háar vonir. Það leið ein vika á
fætur annari án þess að jeg fengi
svar.
Nú lá brjefið loksins fyrir augun-
um á mjer. Það var svo gott að mjer
fanst það hreinasta undur. Esselde
skrifaði að hún hefði látið gagnrýn-
anda, sem var í miklu áliti lesa
sonnetturnar og honum liafi fundist,
að margar þeirra uppfyltu þær kröf-
ur, sem gerðar væru til góðrar sonn-
ettu. Þær væru glæsilegar, frumleg-
ar og bæru vott um skarpskygni,
að þær líktust iitlum, velgerðum
skínandi djásnum og þessvegna ætl-
aði hún nú að taka þær i Dagný.
Fjórar þær fyrstu komu í næsta
hefti.
Ennfremur spurði hún hvort jeg
hefði ekki skrifað annað en sonnett-
ur, og bað mig um að Iofa sjer að
sjá önnur kvæði mín.
Og að lokiiin ljet liún í ljós ósk
um að kynnast mjer persónulega og
bauð mjer að koma til Stokkliólms
nú um jólin og búa hjá sjer.
Þegar jeg hafði lesið þessar þýð-
ingarmiklu línur yfir 2—3svar sinn-
um, slökti jeg á lampanum, hallaði
mjer út af á legubekknum og endur-
tók hvað eftir annað, að sonnetturn-
ar yrðu prentaðar, að jeg skrifaði
glæsilega og að jeg eftir alt sama.i
myndi verða rithöfundur.“
Mánuði seinna, rjett eftir nýjárið
1887 fór svo Selma Lagerlöf til
Stokkhólms að finna Esselde og held-
ur frásögn hennar þar áfram, þar
sem fundum þeirra hefir borið sam-
an á skrifstofu Esselde i Fjallgatan.
„. . . . jeg fekk skipun um að taka
upp það sem jeg hafði með mjer
af öðrum kvæðum en sonnettum.
Það var harla erfitt augnablik.
Jeg fór að lesa eitt af kvæðunum
mínum, án ])ess að hugsa um annað
en að ljúka þvi af sem fyrst, en
það leið ekki á löngu áður en Ess-
elde rjetti fram höndina og lagði
hana yfir blaðið.
„Hafið þjer heyrt það hvernig fór
fyrir Tegnér þegar hann átti einu
sinni að lesa upp kvæði i Sænska
Akademíinu.
Nei það hafði jeg ekki heyrt.
„Það er sagt að þegar hann var
byrjaður að lesa, hafi Wallin biskup
lagt hönd sína yfir handrit hans,
þrifið það og lesið kvæði hans með
þrumandi raust. Og þá var það
eins og að nýju kvæði, þá fengu
hin indælu orð og líkingar lif. Þjer
verðið að lesa betur, annars fer jeg
að eins og Wallin.“
Þetta var regluleg ofanigjöf, en
jeg ljet mjer vel líka að vera borin
saman við Tegnér og fór að hlæja.
„Tegnér hefir ef til vill orðið
hræddur," sagði jeg.
„Það getur vel verið,“ tók hún
undir, „og hann hefir ef til vill
haft ástæðu til þess. En þjer þurfið
ekki að vera hræddar við mig; lesið'
þjer bara eins og þjer eruð vanar.“
Það leið ekki á löngu áður en jeg
naut þeirra töfra sem ávalt gripu
mig þegar jeg las eitthvað fyrir
Esselde. Á fullkomlega yfirnáttúr-
legan hátt, því hún sat alveg þögul
og liljóð og lilustaði bara á, bárust
hinir sterku samúðarstraumar henn-
ar til mín. Mjer hafði aldrei fyr
fundist kvæði mín svo falleg, hvert
orð fekk hlýrri hljóm, dýpri mein-
ingu. Það sem mjer sjálfri hafði
jafnvel áður fundist stirt og tilgerð-
arlegt varð nú liljómrænt og látlaust.
Það var ekki mikið sem jeg liafði
að lesa, en mjer virtist að áheyr-
andi minn væri ánægður.“
Esselde birti nokkur kvæði eftir
Selmu i tímariti sinu, en þau virtust
ekki vekja þá eftirtekt, sem hvorki
höfundurinn nje útgefandinn gerðu
sjer vonir um, og fyrir bragðið fór
nú Esselde að hvetja Selmu til að
skrifa óbundið mál og fór hún að
ráðum hennar.
Selma segir svo frá í „Haust“:
„Það leið ekki á löngu þangað til
Esselde auðsýndi mjer ennþá meiri
hjálpsemi. Þegar hún sá, að kvæði
mín vöktu ekki hrifningu, brýndi
hún mig til að skrifa í óbundnu
máli. Hún sagði rnjer hreinskilnis-
lega að hún dáðist að sonnettunum
mínum, en það væri eins og ein-
hverjir fjötrar yfir annari „lyrik“
minni. — Hún var ekki glæsileg,
ekki nógu lifandi, í stuttu máli leið-
inleg. Jeg ætti að' gera tilraun á
sviði frjálsara, óbundins máls. Þar
hjelt hún að liæfileikar mínir fengju
betur notið sín.
Jeg svaraði henni, að óbundið
mál mitt væri nú ennþá verra en
kvæðin. Og sjálfsagt mest til þess
að sanna að svo væri, skrifaði jeg
haustið 1887 mína fyrstu smásögu
í óbundnu máli og sendi henni
liana. Sagan kom um hæl aftur frá
Stokkhólmi með þeim uinmælum,
sem jeg hef aldrei gleymt síðan.
Þau voru á þessa leið:
Innihaldið — guðdómlegt!
Stíllinn — hræðilegur!“
En upp úr þessum þrengingum
fann Selma fyrst sjálfa sig og fór
að skrifa Vermalandssöguna: Gösta
Berling, og fyrir nokkra kafla úr
henni vann hún Iðunarverðlaunin
1890, sem áður er minst á.
Miðaldirnar erfðu þá hjátrú eftir
fornöldina, að eðalsteinarnir hefðu
töframátt. Kaupmenn Gyðinga og
Mára komu með þessa steina frá
austurlöndum og kendu fólki trúna
á undramátt þeirra og steinarnir
voru notaðir sem verndargripir gegn
göldrum og allskonar sjúkdómum,
sem fólk kendi kölska. Eðalsteinarn-
ir voru þægilegir verndargripir til
þess að hafa á sjer, því að þeir
voru svo fyrirferðarlitlir, en vitan-
lega voru þeir dýrustu og sjald-
gæfustu álirifamestir. En svo stóð
ekki á sama hvaða stein liver ein-
staklingur bar til verndar sjer. —
Steinninn varð að vera í samræmi
við lundarfar mannsins og helst
átti enginn að hafa notað hann áð-
ur, því að steinninn gat hafa rýrn-
að að orku við notkun annara.
Á miðöldunum var sá dómur upp
kveðinn, að eðalsteinarnir væru lif-
andi. Demantar spíruðu i jörðinni
og náðu fulluin þroska á 3—4 ár-
um; eftir það áttu þeir til að verða
sjúkir og fölna og missa fegurð sína
og jafnvel deyja úr elli! Það er til
saga um tvo demanta — annar var
karlkyns og hinn kvenkyns — sem
eignuðust marga afkomendur, einn
á hverju ári! Og bergkrystallinn var
úr vatni einu, og aðeins frábrugð-
inn venjulegum is að því leyti að
hann var harðari. Þá voru menn
sannfærðir um að smaragðinn þrosk-
aðist á sama hátt og hver annar
ávöxtur, fyrst var hann tær eins og
vatn en varð svo grænn smámsaman.
Scnnunin fyrir þessu var sú, að
menn fundu stundum „óþroskaða“
smaragða, sem voru sumpart grænir
og sumpart brúnir. Rúbínar og kór-
allar voru fullþroskaðir þegar þeir
liöfðu fengið rauðan lit. Ástæðan til
þess að flestir gimsteinar fundust
í austurlöndum var sú, að þar var
jarðvegur frjórri og hitinn meiri en
í Evrópu. Og ekki var það heldur
álirifalaust, að það voru aðrar stjörn
ur á himni austurlanda en Evrópu-
liimninum!
Á miðöldum ríkti sú trú, að skað-
leg áhrif frá ýmsum reikistjörnun-
um væri hægt að leiða inn i vernd-
argripina, svo að maður slippi sjálf-
ur. En það var ekki áhlaupaverk
að ná sjer í rjettan verndargrip og
við það var margs að gæta. Stjörnu-
spekingarnir höfðu myndað sjer
kerfi um þetta, bygt á reynslu þús-
und ára og þóttust geta reiknað út,
hvaða steinar ættu best við hvern
einstakling. Þannig segir Hiebner
von Schneebergk frá ])ví, hvaða
sjúkdóma hver einstök pláneta hafi
i för með sjer og livaða stein menn
eigi að bera á sjer til þess að verj-
ast hverjum sjúkdómi fyrir sig. Verði
maður veikur vegna andhrifa frá
Satúrnúsi á maður að bera blýhring
með „viltum og svörtum steinum“
með Satúrnusmerkinu. Þessi hringur
var einnig afbragð gegn allskonar
göldrum, hann gerði fæðingar þján-
ingarlitlar og ef liægt var að komu
honum fyrir i herbúðum fjand-
mannanna þá var sigurinn yfir
þeim vís.
Hver pláneta liefir einn eða fleiri
steina, sem hafa samhrif með út-
geislum hennar og einstaklingurinn
á að geta fundið hvaða steinn hon-
um hæfir, með því að athuga undir
hvaða stjörnumerki hann er fæddur.
— Stjörnuspekingar fornaldarinnar
töldu árið frá vorjafndægrum, 21.
mars og skulu nú rakin stjörnu-
merkin og steinar þeirra og byrjað
með:
HRÚTSMERKINU, 21. mars—21. apr.
Gæfusteinn þess er demanturin i.
Nafnið er komið frá griska orð-
inu „adamas", scm þýðir liinn ó-
sigrandi. Demanfurinn er tærastur
og harðastur allra gimsteina og á
miðöldum töldu menn, að heitt geit-
hafrablóð væri það eina, sem gæti
unnið bug á þessum steini. Sam-
kvæmt indverskum sögnurn sat
Buddha undir viskutrjenu i hásæti,
sem gert var úr einum einasta
demanti.
Demantana fundu menn fyrst i
Indlandi, sjerstaklega var mikið af
þeim í Colcondahjeraðinu. En allir
demantar yfir ákveðna stærð (10
karat) voru eign indversku furst-
anna lengi vel, og þessvegna þekt-
ust stórir demantar ekki utan Ind-
lands fyr en á 16. öld. Indverjar
trúa, að hvítir demantar færi gæfu,
auðæfi og góða vini, gulir demant-
ar verji eigandann elli og auðugt
fólk í Indlandi stráir sexstrendum
demöntum yfir börn sín til þess að
gera þau dygðugri. í Arabíu, Persíu
og Egyptalandi trúir fólk því enn
þann dag í dag, að demantar færi
eigandanum gæfu.
Deiiianturinn er „kaldastur" allra
eðalsteina — kaldur á fjórða stigi
— og þessvegna var hann ágætur
til þess að draga úr sótthita. Og
gegn svefnleysi var hann óbrigðull,
eri þá várð að bera hann í gullum-
gerð á vinstri handlegg. Gyðingar
trúðu, að meðan demantur æðsta
prestsins væri tær, þá væri öllu
borgið, en ef fólkið syndgaði þá yrði
demanturinn dekkri á litinn og sjúk-
dómar væru yfirvofandi. Ef hanh
varð blóðrauður þá vissi það á, að
óvinir yrðu yfirsterkari í stríði. Á
miðöldum trúðu mcnn þvi að dem-
anturinn væri næmur fyrir synd,
þannig misti hann mátt sinn ef eig-
andinn drakk sig fullan. Ef einhver
vildi komast að livort kona væ i
hreinlif, var ekki annar vandinn en
að setja demant undir koddann hja
henni og þá kom sannleikurinn :
ljós. —
Demanturinn hafði lilla þýðingu
sem meðal við innvortis sjúkdóm-
um. Þó notuðu Indverjar demanta-
salla við blöðrusteini, og Troels
Lund segir frá því, að þegar Cle-
mens páfi varð alvarlega veikur
árið 1534 þá var reynt að gefa lion-
um inn demantasalla. Hann tók á
fáum dögum fyrir 12.000 krónur af
þessu „lyfi“. Svo sálaðist hann.
Hrútsinerkið sainrýmist ekki
krabba- og stfeingeitarmerkinu. Þeir
sem eru fæddir undir hrútsmerkinu
mega þessvegna ekki bera smaragða,
perlur eða bergkrystall. Hinsvegar
eru safir, turkis og tópas samræmir
við hrútsmerkið.
NAUTSMERKIÐ, 21. apríl—22. maí.
Gæfusteinar þess eru safír og turk-
is. Safírinn þótti ágætur verndari
gegn illum öndum, göldrum og sjer-
staklega gegn eitri og eiturkvikind-
um. Hefði maður grun um, að liafa
fengið eitrað vin, þá var ekki annar
vandinn en að láta safír ofan i
glasið. og fór vínið þá að freyða ef
það var eitrað. Safirinn var óbrigð-
ull gegn kýlapest; þurfti ekki ann-
að en snerta líkama hins sjúka með
steininum og safnaðist þá alt eitrið
i líkamanum að snertistaðnum og
sogaðist inn í steininn. Þetta þótti
ekki hjátrú heldur er það að finna
í bókum frægra vísindamanna. „Við
sjáum með eigin augum sterka eig-
inleika lijá steininum. Sjáum við
ekki segulinn draga að sjer járnið
og sjáum við ekki safírana lækna
kýlapest. Það væri fásinna að neita
slíku,“ segir í Speculum lapidum.
Safírinn var líka ágætur við hjarta-
og augnsjúkdómum og fengi maður
dust í augað þá hvarf það undir
eins og maður leit á safír.
Frh. á bls. 16.
Jón Halldórsson & Co. hí.
Skólavörðustíg 6 B. Sími 3107.
Smíðum húsgögn við allra hæfi. Bólstruð,
póleruð, bónuð og útskorin. — Elsta og
stærsta húsgagnavinnustofa landsins.