Fálkinn


Fálkinn - 20.12.1940, Blaðsíða 17

Fálkinn - 20.12.1940, Blaðsíða 17
FÁLIvINN 11 fróðleik um land vort til forna. Á heimili hans lá til dæmis liandritabók, sem hann nefndi Fagurskinnu og er, ásamt Heims- kringlu Snorra, svo mikils virði fyrir forna sögu vora. Handrit þetta Ijet hann afrita — til allr- ar hamingju — þvi að það týnd- ist síðar, í brunanum mikla í Kaupmannahöfn 1728. Hjer liafðí hann og liandrit hinna fornu Eddukvæða, sem að efni til eru framan úr heiðni. Hjer á Stangarlandi geymdust í mörg ár ýms liandrit, sem nú þykja perlur í heimsbókmentunum, og sem segja ekki aðeins frá því, sem Norðmenn og íslendingar trúðu á og lifðu eftir forðum, heldur o,g frá trú og siðum Germana. Á grundvelli þessara rita skrifaði Törfæus svo mörg og mikil ritverk um þjóð vora til forna. Fyrst skrifaði hann mn Norðmenn i vesturhöfum, á Orkneyjum, Færeyjum, Græn- landi og Vínlandi. Hann taldi að Danakonungur og Norðmenn ættu að gera kröfu til Canada vegna þess að Leifur lieppni liefði fundið Yínland. Og hann vildi endurheimta Orkneyjar. Hin mikla Noregssaga lians á latínu kom ekki út fyr en árið 1711, í fjórum bindum. Þetta var í fyrsta skifti, sem sagn- fræðingur liafði skrifað Noregs- sögu síðan Snorri reit Noregs konunga sögur. Með fullum rjetti er hann talinn til liinna síðari sagnfræðinga vorra, á- samt Gerh. Schöning, P. A. Muncli og Ernst Sars. Hann lagði grundvöllinn, sem síðar var hægt að hyggja á. Þessvegna höfum við komið saman hjer í dag til að minnast hans. Hann varð frægur maður af samtíð sinni fyrir starf sitt i þágu Nor- egssögunnar. Hingað að Stang- arlandi kom Friðrik fjórði, Dana og Norðmannakonungur i heimsókn til lians einn júlí- dag árið 1704. Torfæus liafði lagt dúkadregil ofan frá liús- dyrum og niður í fjöru í Stang- arlandsvör, þar sem konungur steig á land. Yar þá mikið um dýrðir í Koparvík. — Árið 1689 dvaldi hinn lærði vinur hans og samlandi, Árni Magnússon hjá lionum í 11 vikur. — 1 þýskri ferðabók frá þeim tim- um segir höfundurinn frá því, að hann hafi komið i Koparvík, þar sem hinn frægi Torfæus eigi heima. Sýnir það hve mikið álit hefir verið á honum. Ilið mikla rit Þormóðs hefir að vísu marga galla, enda var ekki við öðru að búast. Ludvig Holberg sá ýmsar veilur á því en segir „að enginn í háðum ríkjum nema Torfæus gæti sam- ið slíkt lærdómsrit“, og kallaði það „eina af þeim álitlegustu og fallegustu sögum, sem nokk- urntíma liafa komið i dagsins ljós.“ (Epist. 171). Árni Magnússon, vinur Þor- móðs, hefir skrifað æfisögu Hús Þormóðs ú Sbangartaiidi ú Könnt. Teikniiig fvú 1866. Stofan sem Þormúðuv bjó i, sjest ú miðri mgndinni. Var hún gerð úr timbri, sem höggvið var ú eynni, en nú er hún skóglaus. Stofan var loftlaus og var úður með reykofni. hans, en ekki var hún prentuð fyr en 1930. Drepur hann þar m. a. á, livílika í'rægð Torfæus hafi lilotið erlendis. Svo minnist hann á, að ýmsir hafi verið ó- ánægðir með það, sem Þormóð- ur skrifaði um hina fornu Dana- konunga. Hann hafi m. a. sýnt fram á, að það væri ekki nema þjóðsaga, að taldir eru 64 Dana- konungar á undan Gormi gamla; sjálfur vildi liann ekki viður- kenna nema 27. Um þá, sem á- fellast Torfæus fyrir „niður- skurðinn“ á dönskum fornkon- ungnm segir Árni: „. . . . ef satt skal segja, þá eru þeir þesskonar menn, sem annaðhvort elska viðurtelcnar báhyljur meira en rjettan sannleika, eða ekki liafa næga greind til að meta það, sem þeir taka að sjer að dæma um.“ Hann hætir því við, að Þormóð- ur eigi „prís og heiður“ fyrir rit sitt um danska fornkonunga og að hann hafi „verðskuldað ó- dauðlegt nafn og æruminning hjá eftirkomendunum“. Loks segir liann: „Hjá hinni norsku þjóð ber að hafa hann í háveg- um sem þann, er um aðra rit- höfunda fram hefir útbreitt og kunngert heiður þjóðarinnar og álit. Og úti á íslandi her að meta hann, sem hið mikla djásn og heiður ættjarðar sinnar.“ (Arne Magnussons Levned og Slcrifter II, s. 127 og áfram). Þessum gamla dómi her mæta- vel saman við dóm eins af núlif- andi sagnfræðingum Noregs, Halvdans Kohts utanríkisráð- herra, er hann segir, að Noregs- saga Þormóðs liafi orðið „merkja steinn í sögu þjóðarinnar, því að þar var í fyrsta sinn í rnörg hundruð ár sögð saga Noregs í samhengi.“ (Váre Hövdinger 1. s. 38), Verk hans er vitnisburð- ur þess, að Noregur var á ný að vaxa að virðingu, og það átti þátt í að skapa þá þjóðernistil- finningu, sem leiddi til þjóðlegs sjálfstæðis 100 árum siðar. Þess er og vert að geta, að rit Þormóðs bárust víða. Og rit hans um Vínland er ekki meira úr sjer gengið en svo, að það var þýtt á ensku árið 1891. Torfæus sendi prestum og öðr- um embætitsmönnum spurning- arbrjef um ástandið í bygðum þeirra og um ýmsar upplýsingar. Hann hafði einnig í lmga að skrifa Norégslýsingu. Eitt kunn- asta svarið sem hann fjekk var frá Leganger presti í Sogni. Ilann mintist á, að Noregur væri ekki framar það sem verið hefði og lauk máli sínu með þessum orðum: Voldugir fyrirfinnast nú eigi framar í landinu, svo sem fyrrum.“ Þannig var hugsunar- liátturinn. Bölsýni og vantraust. Það var starf Þormóðs að eyða þessari bölsýni. Hann lagði grundvöllinn að þeirri bjartsýni er fleytti landinu fram til 1814 og 1905. Þessvegna megum vjer Norðmenn minnast hans lijer í Körmt. Jeg man það vel frá harnæsku minni, að jeg fann til mín þegar jeg las um Torfæus, af því að hann liafði átt heima hjerna. Það var rjettmætt að þetta bygðarlag reisti honum minnisvarða. Torfæus liafði einkunnarorð á grísku, sem liljóðuðu eitthvað á þessa leið: „Góðan dóm skyldi dauður hver láta eftir sig“. Þetta markmið liafði Islendingurinn í Noregi. og dómurinn um hann er þannig, að hans mun ávalt verða minst í norskri menningarsögu. Háskóli vor gaf til úrlausnar í fyrra efnið: „Þormóður Torfa- son og sagnaritun hans“. Sýnir þetta live mikla áherslu sagn- fræðingar vorir leggja á, að af- slaða Þormóðs til sagnaritunar í Noregi sje skýrð. Jeg drekk á hverjum morgni einn bolla af FREYJU- Sð KKULAll.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60

x

Fálkinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.