Fálkinn - 03.04.1963, Blaðsíða 21

Icct • • «
þennan bita eigi hann nú eftir aS snæða
á páskunum. Og upp úr þurru fer hann
að smjattá og kjamsa. Allt í einu dett-
ur kjötbitinn niður úr rjáfrinu. Snærið
hafði slitnað, Það slær þögn á fólkið
og húsbóndinn, sem bæði er bitaglöggur
\ og bitasár, sér hvers bitinn er og segir:
„Ekki grunaði mig, Gvendur, að þú vær-
ir feigur, þú, sem varst allra sprækast-
ur 1 haust.“
En nú er mömmudrengur sofnaður og
mamman rifjar því upp í huganum
gamla þjóðtrú og siði. Það var gömul
þjóðtrú, að ef snæri í kjötbita slitnaði
eða kjötbitinn datt niður úr rjáfrinu,
þá væri eigandi hans feigur.
í pápískri tíð, þ.e.a.s. meðan íslenzkir
voru kaþólskrar trúar, var fastan strang-
lega haldin. Þung viðurlög lágu við því,
ef menn neyttu kjöts á lönguföstu og
gengu biskupar grimmt eftir, að refsað
væri fyrir slík helgispjöll, enda er það
ofur skiljanlegt nútímamönnum, því að
fjársektir voru fyrir. Voru þær kallað-
ar föstuvíti.
Og einn af fyrirmönnum drottins í
kaþólskum tíma, Gottskálk grimmi, var
svo fégírugur, að hann lét skósveina
sina halda úti njósnum um, hvort kjöts
væri neytt af búandalýð um föstuna
og spunnust af þeim viðskiptum margar
skemmtilegar sögur. Kaþólskir bönnuðu
einnig um tíma, hjónum að sænga sam-
an éy föstu. Ekki vitum við þó, hvort
gengið hefur verið eftir því, að það bann
^ væri haldið.
Fastan hófst með svokölluðum föstu-
inngangi; var einkum glatt á hjalla á
sprengikvöld, þótt öskudagur væri einn-
' ig .skemmtilegur vinnufólki á marga
lund Á sprengikvöld átu menn ket,
unz þeir stóðu á blístri, en að hon-
um liðnum mátti enginn kjöt snæða
og sumir forðuðust meira að segja að
taka sér nafn þess í munn. Kölluðu
menn þá kjötið klauflax, en flotið af-
rás. Mihnir þessi siður óneitanlega á
hégómlegar konur nú á dögum, er þær
þurfa að nefna ákveðna líkamsparta.
Um þennan sið fjallar og þessi vísa:
Þriðjudaginn, þess ég get,
þá fékk margur bita,
.svo má enginn nefna ket,
neyð er slíkt að vita.
Og fastan rann upp. Þótti þá mörg-
um sveinum og meyjum leiðinlegasti
tími ársins fara í hönd, enda þótt hún
Á skírdag var eldaður hnausþykkur mj ólkurgrautur, rauðseyddur. Grautur þessi
örvaði meltingu manna ....
væri talin sá helgasti. Menn urðu ein-
faldlega að sætta sig við tilbreytingar-
leysi, og ef til vill hafa þá Passíusálm-
arnir verið eina tilbreytingin og þess
vegna haldið lífi í þjóðinni. Sumir prest-
ar munu og hafa sagt, að fólkið .yrði
að taka út píningu Krists.
Auk sálmalesturs voru messur. haldn-
ar á hverjum sunnudegi út alla föst-
una og auk þess haldin föstumessa á
miðvikudögum, eins og nú mun mönn-
um kunnugt, því að föstumessur heyr-
ast stundum í útvarpinu.
Eins og áður var að vikið, var matar-
æðið fábreytilegt um föstuna. Á skírdag
var etinn til að mynda hnausþykkur
grautur, áður en menn fóru í kirkju.
Var þetta mjókurgrautur, rauðseyddur.
Grautur þessi örvaði meltingu manna
mjög, svo að mönnum á öftustu bekkj-
um í kirkjum áttu í vök að verjast sök-
um þefs.
Á föstudaginn langa var víða venja,
að eta ekkert fyrr en eftir miðaftan.
Var ekki laust við, að saman við allan
sálmasönginn og messugjörðina bland-
aðist garnagaul. Ekki sakar hér að minn-
ast á góðan og gegnan sið, sem betur
færi, að sumra ætlan, að væri enn við
lýði; hann var sá, að hýða börnin fyrir
allar syndir og óknytti, sem þau höfðu
drýgt á föstunni. Jón Árnason segir
þann sið hafa verið svo ríkan með þjóð-
inni, að kerling ein forn í skapi, hafi
viljað hýða dóttur sína, fullsprottna
konu og gifta, og hafi þótt óguðleik-
inn langt á leið kominn, er maður henn-
ar kom í veg fyrir verkið.
Á páskadag var páskagrauturinn et-
inn og svo ket það, sem afgangs var
síðan á sprengikvöldi. Páskaegg úr
súkkulaði eða egg til matar á páska-
dag, þekktust ekki, enda voru menn í
gamla daga ólíkt skynsamari að sögn
eldri manna en nú. Þá var ekki við
lýði allt þetta bruðl og bríarí, sem nú
er svo algengt. Yfirleitt var ekki venja
að gefa gjafir á páskum, en jólagjafir
voru gefnar og sumargjafir. Sumargjaf-
irnar eru eldri.
Á meðan íslenzkir menn sitja
að kræsingum í dymbilviku, er þeim
hollt að leiða hugann að fæðu þeirri,
sem afar þeirra og ömmur lögðu sér
til munns í sömu viku. Enn fremur
ættu menn að 'hafa það hugfast, að þá
dóu menn ekki úr kransæðastíflu, sem
ku stafa af of miklu sætinda- og fituáti
ásamt innisetum. Að endingu viljum við
svo óska lasendum okkar gleðilegra
föstuloka.
FALKINN 21