Fálkinn - 24.01.1966, Qupperneq 14

SAFJÖRDUR 15-20 ÞU
HANMBAL VALDIMARSSON SKRIFAR UM ÍSAFJARÐARKAUPSTAÐ 100 ÁRA
i
Hannibal Valdimarsson.
ÍSAFJÖRÐUR er með elztu verzlun-
arstöðum. enda höfnin ein sú bezta á
landinu frá náttúrunnar hendi. Hann
hefur ekki vaxið neitt að ráði að und-
anförnu, en Hannibal heldur því fram
að nýir tímar séu í vændum með jarð-
göngunum gegnum Brciðadalsheiði og
þjóðveginum um Djúpið.
„Eitt eiga ísfirðingar að gera sér til
gamans,“ segir Hannibal. Þeir eiga að
byggja loftbraut til fólksflutninga upp
á Gleiðarhjalla“, — stallinn efst í fjall-
inu vfir kaunstaðnum (sjá mynd).
14 FÁLK.INN
UM ÞESSAR MUNDIR beinist at-
hygli margra sérstaklega að ísa-
firði. Tilefnið er það, að þann 26. janú-
ar árið 1866 telja menn, að ísafjörður
hafi fengið kaupstaðarréttindi.
ísafjarðarkaupstaður á því 100 ára
afmæli einmitt þessa dagana.
Raunar hefur ísafjörður tvisvar feng-
ið kaupstaðarréttindi. Hið fyrra sinnið
gerðist það árið 1786, eða fyrir réttum
180 árum síðan.
Eins og kunnugt er, var Einokunar-
verzluninni af létt, og íslandsverzlunin
gefin frjáls við alla þegna Danakonungs,
með konungsúrskurði 18. ágúst 1786.
— Sá atburður verður að teljast til
gagnmerkustu og gleðilegustu tíma-
móta í sögu íslands.
Jafnframt var það ákveðið, að 6
verzlunarstaðir víðs vegar um land
skyldu öðlast kaupstaðarréttindi.
Þessir staðir voru auk Reykjavíkur:
Grundarfjörður, Skutulsfjörður, Eyja-
fjörður, Eskifjörður og Vestmannaeyjar.
Reykjavík ein hefur haldið þessum
réttindum óslitið síðan og minnist því
jafnan afmælis síns sem kaupstaðar
hinn 18. dag ágústmánaðar ár hvert.
En þau urðu örlög hinna kaupstaðanna
allra, að þeir voru á næstu áratugum
sviptir kaupstaðarréttindum sínum öðr-
um en þeim, að vera áfram löggiltir
verzlunarstaðir.
Réttindin, sem kaupstaðirnir 6 fengu,
eru talin hafa verið þessi:
1. Öllum kaupstaðarbúum var veitt
trúarbragðafrelsi.
2. Þeir áttu í 20 ár að vera lausir við
að borga manntalsskatt.
3. Þeir áttu heimtingu á að fá útmælt
ókeypis byggingarstæði undir hús
ásamt litlum matjurtagarði.
4. Hver, sem þess óskaði, átti heimt-
ingu á ókeypis borgararétti. Skyldi
nafn hans skráð í borgarabókina
og honum afhent borgarabréf.
Útlendingar, sem aðsetur tóku í
kaupstöðunum, fengu sömu rétt-
indi, en urðu auk þess að vinna
konungi hollustueið.
Af framanrituðu mætti ætla, að allir
þeir, sem til kaupstaðanna fluttu, hefðu
fengið svo nefnd borgararéttindi. En
svo var þó ekki. Þau voru bundin við
vissar stéttir — voru .forréttindi.
Tómthúsmenn, þ. e. almennir verka-
menn, gátu t. d. ekki fengið borgara-
rétt og því síður þeir, sem voru vistráð-
in hjú. Þann rétt öðluðust aðeins verzl-
unarmenn og handiðnaðarmenn, aðal-
lega þeir, sem „sigldir“ voru og höfðu
numið iðn sína erlendis.
Það var réttur handverksmanna, að
auk þess að reka handiðn sína, máttu
þeir halda námssveina og selja eigin
smíðisgripi og vinnu.
Borgararnir höfðu tillögu- og ákvörð-
unarrétt um málefni kaupstaðarins, og
komu saman á „borgarafundi“, (þar af
nafnið) til að ræða þau mál.
Þessir kaupstaðir höfðu enga bæjar-
stjórn. Sú skipan mun fyrst hafa verið
tekin upp i Reykjavík árið 1836.
Konungleg
reglugerð
VO SEM að framan greinir, misstu
allir þeir verzlunarstaðir, sem kaup-
staðarréttindi öðluðust við afnám ein-
okunarinnar 1786, réttindi sín, nema
Reykjavík. Og varð þar verulegt skarð
fyrir skildi.
Akureyri varð fyrst til að endur*
heimta þennan glataða rétt. — Þann
29. ágúst 1862 var gefin út reglugerð
um að gjöra verzlunarstaðinn Akur-
eyri að kaupstað. Það var auk þess meg-
inatriði þeirrar reglugerðar, að Akur-
eyri skyldi fá bæjarstjórn og verða
sérstakt lögsagnarumdæmi.
Næst kom svo ísafjörður. f konung-
legri auglýsingu til Alþingis, dagsettri
9. júní 1865, „um árangur af þegnleg-
um tillögum þess og öðrum uppástung-
uir á fundinurn 1863“. segir svo:
„Út af þegnlegri bænarskrá Alþing-