Veðrið - 01.09.1956, Blaðsíða 23

lítið, að móða þessi liafi oft verið ættuð úr reykháfum á Bretlandseyjum eða
jafnvel Frakklandi, Belgíu og Vestur-Þýzkalandi.
Hinn 23. janúar, 1947, barst til Veðurstofunnar frá Hólum í Hornafirði skeyti
þess efnis, að „öskufalls hefði orðið vart á þvotti seinni liluta dags“. Mér kom
]>etta mjög á óvart, því að allan þann dag og dagana á undan hafði verið rakin
sunnan- og suðaustan-átt hér á landi, svo að aska þessi hlaut að hafa borizt sunnan
af hafi. Lausleg athugun á veðurkortum leiddi þegar í ljós, að loft það, sem
blés um Austur-Skaftafellssýslu umræddan dag, hafði verið yfir Breytlandseyj-
um einum til tveimur sólarhringum áður. Lá því næst að álykta, að „aska“ þessi
væri þaðan kontin, og var þá varla öðru til að dreifa en kolareyk og sóti, sem
borizt hefði frá enskum og skozkum verksmiðjum.
Svo vel tókst til, að tveimur dögum áður náðist sýnishorn a£ „ösku“ úr stöðu-
vatni við Kvísker í Öræfum. Mun það hafa safnazt saman úr brá ofan á vatn-
inu og var sent Steinþóri Sigurðssyni, sem þá var formaður Rannsóknaráðs rikis-
ins. Við efnagreiningu, sem gerð var í Atvinnudeild Háskóla íslands, kom í
ljós, að sýnishornið var að mestu leyti kolefnasambönd, eða rúmlega 96%. Virð-
ist því fengin örugg sönnun fyrir, að þetta var sót og ekkert annað. Á fleiri bæj-
um í Öræfum, Suðursveit og Lóni varð fólk vart við dökkan lit á vatni þessa
daga, eða þann 21. til 24., svo að ekki er undarlegt, þó að fólki dytti eldgos í
hug.
Dagana 21. og 22. janúar var háþrýstisvæði við Suður-Noreg og lá þaðan suður
yfir Skotland. Á Bretlandseyjum og í Vestur-Evrópu yfirleitt var því vindur frem-
ur hægur af austri. Hitastig var undir frostmarki í Englandi og Norður-Frakk-
landi, svo að rnikið hefur verið brennt þar a£ kolum til upphitunar þessa daga.
Þeir, sem muna eftir reykskýinu, sem oft lá yfir Reykjavík á kyrrum vetrardög-
um, áður en hitaveitan kom, geta gert sér í hugarlund, hvernig loftið hefur verið
yfir stórborgum Vestur-Evrópu þessa dagana. Vegna hins lága liitastigs loftsins
við jörð stígur reykurinn ekki hærra en 300 til 600 metra. í þeirri hæð berst liann
vestur yfir írland og hafið þar fyrir norðan og vestan. Þar er yfirborðshiti sjá-
varins um 9 stig á þessum tíma árs, svo að reykjarloftið hlýnar og drekkur jafn-
framt í sig raka. Stærstu sótagnirnar hafa smám saman fallið til jarðar á þessari
leið, en af nógu er að taka, og nú verður sumt af reyknum liluti af skýjaflákum,
sem myndast, þegar loftið streymir upp í 1000 til 1800 metra hæð jafnóðum og
það hitnar neðan frá. Skýjabreiðan berst svo norðvestur í áttina til íslands með
vaxandi hraða. Á þessari leið rignir ekkert úr skýjunum, en þegar sunnanvind-
urinn rekst á strönd íslands og Vatnajökul, sveigir hann upp á við, og hin inn-
ræna kólnun, sem verður í loftinu, þegar það hækkar, nægir til þess, að regn
fellur úr skýunum og um leið sótið. Það er eðli vatnsgufu, að liún á mun auð-
veldara með að þéttast 1 vatnsdropa, e£ ryk eða reykagnir eru í loftinu. Þessar
agnir mynda eins konar kjarna í hverjum smádropa, sem svífur í skýjunum. Þeg-
ar smádroparnir safnast svo saman í stærri dropa og falla til jarðar, koma kjarn-
arnir með. Auk þess hrífa droparnir með sé í fallinu sótagnir þær, sem kunna
að vera svífandi í loftinu fyrir neðan skýin. Á þennan liátt hel'ur „askan" kom-
ið á þvottinn í Hólum í Hornafirði liinn 23. janúar, 1947.
59