Fréttablaðið - 12.12.2009, Blaðsíða 40

40 12. desember 2009 LAUGARDAGUR
É
g er mjög hrifin af
þeirri hugmynd að
dómskerfið sé eins og
sverð sem ristir sund-
ur blæju þess sem sýn-
ist og geri okkur kleift
að horfast loks í augu við veru-
leikann. Hver er hann, veruleiki
fyrirtækis sem þykist ætla að
flytja banana inn frá Jersey? Póst-
kassi, sýndarfyrirtæki sem veldur
því að Dóminíska lýðveldið verð-
ur af skatttekjum. Meira að segja
hæstiréttur Noregs hafnar því
að fordæma sýndargjörning sem
þennan. Ef móðurfélagið fer í mál
við ímynduð dótturfyrirtæki þykj-
ast dómararnir líta svo á að þar
sé um raunverulega starfsemi að
ræða. Heimsviðskiptin hafa þrif-
ist á þessu kerfi sem virðir laga-
umhverfið en brýtur gegn sjálfum
kjarna lýðræðis og fullveldis.
Sá stormur sem nú er í aðsigi,
sú reiði sem nú kraumar alls
staðar undir, er bein afleiðing
þessara gríðarlegu svika. Sögur
Johns Christensen, Helenar Garl-
ick, Raffaeles Del Giudice, Maríu
Nicolaevu, Dragos Kos, Marks
Pieth eða Daniels Lebègue, hvers-
dagshetja þessarar bókar, eru líka
sögur af eldskírn sem geta orðið
öðrum hvatning. Rétt eins og þau
gera milljónir borgara sér dag-
lega grein fyrir því óréttlæti sem
felst í fjármálamisferli, skatt-
svikum, spillingu valdhafa. Þeim
fjölgar stöðugt sem vilja ekki búa
í slíkum heimi. Nú er kóngurinn
nakinn.
Hvað ætli þurfi mörg gjald-
þrot og hneyksli til að fá ríkin til
að gera einhverjar ráðstafanir?
Barack Obama, forseti Banda-
ríkjanna, er einn þeirra öldunga-
deildarþingmanna sem skrifuðu
Tax Haven Abuse Act, lagafrum-
varp þar sem þeir lýsa beinlínis
yfir stríði gegn skattaparadísum.
En ég geri mér engar grillur um
það. Þeir aðilar sem lögðu hæstu
upphæðirnar í kosningasjóði hans
þegar hann var í forsetaframboði
heita Goldman Sachs, USB,
JPMorgan Chase og Citigroup,
allt gríðarstórir bankar.
Obama ætti að passa
sig á fjármálaspekúlöntum
Stuðningsaðilar Baracks Obama
hafa allan hag af því að gagnsæi
verði áfram sem minnst. Í bókinni
sem hann gaf út þegar kosninga-
baráttan stóð sem hæst er meðal
annars þennan undarlega kafla að
finna: „Ég eyddi sífellt meiri tíma
með fólki sem skiptir máli – fyr-
irtækjaráðgjöfum og bankamönn-
um sem höndla með fjárfestingar,
fasteignaverðbréfasölum og fjár-
málaspekúlöntum. Þetta voru yfir-
leitt gáfaðir og áhugaverðir menn
sem voru með allt sitt á hreinu,
afslappaðir í þeim viðskiptum sem
þeir stunduðu og ætluðust ekki til
að fá neitt fyrir það fé sem þeir
létu af hendi rakna, nema ef vera
skyldi ofurlítinn áhuga á þeim
skoðunum sem þeir höfðu fram
að færa.“
Þessi glansmynd af „fjármála-
spekúlöntum“ er ekki beinlínis til
þess fallin að auka manni bjart-
sýni. Enda eru fjármálamennirn-
ir sjálfir undirrót allra þessara
hörmunga. Hagsmunagæslan Fire
(Finance, Insurance and Real-
Estate) eyddi fyrir nokkrum árum
200 milljónum dollara til þess að
fá öldungadeild Bandaríkjaþings
til að fella úr gildi Glass-Steag all
Act, lög sem sett voru árið 1933
og bönnuðu bönkum að taka skort-
stöðu og braska með innlánsfé.
Afleiðing þess blasir við öllum
sem vilja sjá það, bandarískir
bankar fara nú á hausinn hver á
fætur öðrum. Annar hagsmuna-
aðili, Mortgage Bankers Associ-
ation, eyddi tugum milljóna doll-
ara til að auðvelda samsetningu
annars flokks fasteignalána (e.
subprime), áhættulánanna sem
ollu kreppunni. „Fjármálaspek-
úlantarnir“ gæta nú hagsmuna
sem hinn nýi forseti Bandaríkj-
anna ætti að vara sig á.
Banna þarf skattaparadísir
í Evrópu
Eina leiðin til að komast út úr
þessari óreiðu og snúa þróuninni
við felst í því að beita verulegum
pólitískum þrýstingi. Við þurfum
að koma á fót yfirþjóðlegum dóm-
stóli í Evrópu og banna skatta-
paradísir í heimsálfunni okkar
með því að þrýsta á að evrópsk-
ir bankar og fyrirtæki sniðgangi
þær alfarið, berjast af hörku gegn
hvítflibbaglæpum og byggja upp
Evrópu þar sem hægt er að setja
sig upp á móti spillingu án þess
að þurfa að vera umkringdur líf-
vörðum. Útópía? Þegar Jaruzelski
hershöfðingi hrifsaði völdin í Pól-
landi árið 1982, hver hefði þá látið
sér detta í hug að Berlínarmúr-
inn ætti eftir að falla? Hver hefði
látið sér detta í hug, þegar Martin
Luther King var myrtur, að þel-
dökkur maður ætti seinna eftir að
verða forseti Bandaríkjanna?
Ég hef á lífsleiðinni hitt fjöl-
marga forstjóra fyrirtækja, stund-
um við aðstæður sem voru þeim
afar erfiðar. Það kann að koma á
óvart, en ég dáist mjög að mörg-
um þessara karla og kvenna. Rétt
eins og hagfræðingurinn Schump-
eter staðhæfði fyrir margt löngu,
er það ekki hagnaðurinn sem dríf-
ur þau fyrst og fremst áfram. Þau
eru líka, rétt eins og við öll, knúin
áfram af „órökréttum ástæðum“:
ánægjunni af því að reyna á sig,
sigurvilja sem líkist einna helst
vilja íþróttamannsins, óttanum
við dauðann, ánægjunni af því
að stofna fyrirtækið sitt og sjá
það stækka og dafna, forvitni og
dugnaði.
Spilling andstæða hins
sanna athafnamanns
Að sögn Schumpeters eru spilling
og hvítflibbaglæpir algerar and-
stæður hins sanna athafnamanns.
Þeir snarhækka fjármagnstekjur
og grafa undan fyrirtækjunum.
Þeir sem fara að stunda glæpsam-
lega starfsemi ætla sér að krækja
sér í auðfengið fé, en fórna líka
eigin frelsi, sem íþyngir þeim, fá
þess í stað að ganga að tengslaneti,
undirheimum og feluleikjum sem
er auðveldara að fást við vegna
þess að þar er ábyrgð einstakl-
ingsins dreifðari. Hvern ætli langi
að búa í sveitunum í grennd við
Napolí, milli tveggja ruslahauga?
Í Slóveníu eða Búlgaríu þar sem
valdhafar kæra sig kollótta um lög
og reglu? Hver getur afsakað þau
auðæfi sem afrísku forsetarnir
hafa sölsað undir sig? Hvernig er
hægt að sætta sig við ríkisstjórn
sem stoppar af viðkvæmar rann-
sóknir eins og þá sem verið var
að vinna um British Aerospace
í Bretlandi eða ríkisstjórn sem
ætlar að leggja niður rannsókn-
ardómara (og þar með sjálfstæði
réttarkerfisins) rétt eins og reynd-
in er í Frakklandi?
Valdajafnvægið á eftir að færast
til suðurs og austurs. Fyrir þrjátíu
árum var hlutdeild Kína og Ind-
lands í heimsviðskiptunum aðeins
eitt eða tvö prósent. Hlutdeild
hvors ríkis um sig er nú komin upp
í sjö til níu prósent. Samtals gætu
þau verið komin upp í 40% um
miðja þessa öld. Það verður erfitt
fyrir Vesturlönd að vanda um fyrir
þeim í málefnum varðandi lýðræði,
dómsmál og umhverfismál þegar
Vesturlöndin hafa sjálf stundað
rányrkju og græðgi árum saman.
Við þurfum að byrja á því að gera
hreint fyrir okkar eigin dyrum.
Traust er forsenda þess að Evrópa
okkar geti komist áfram. Evrópa
segir ekki öðrum fyrir verkum;
hún byggir sig upp með samræmd-
um aðgerðum sem framkvæmdar
eru hver á fætur annarri. Hún þarf
á sönnunum að halda.“
Eva Joly 2009.
Hve mörg gjaldþrot og hneyksli þarf
til þess að ríkið geri ráðstafanir?
ANDSTÆÐINGUR SJÁLFSTÆÐS RÉTTARKERFIS „Hvernig er hægt að sætta sig við ríkis-
stjórn sem stoppar af viðkvæmar rannsóknir eins og þá sem verið var að vinna um
British Aerospace í Bretlandi eða ríkisstjórn sem ætlar að leggja niður rannsóknar-
dómara (og þar með sjálfstæði réttarkerfisins) rétt eins og reyndin er í Frakklandi.“
BAKHJARLARNIR „Barack Obama, forseti Bandaríkjanna, er einn þeirra öldunga-
deildar þingmanna sem skrifuðu Tax Haven Abuse Act, lagafrumvarp þar sem þeir
lýsa beinlínis yfir stríði gegn skattaparadísum. En ég geri mér engar grillur um það.
Þeir aðilar sem lögðu hæstu upphæðirnar í kosningasjóði hans þegar hann var í
forsetaframboði heita Goldman Sachs, USB, JPMorgan Chase og Citigroup, allt gríðar-
stórir bankar.“ NORDICPHOTOS/AFP
HVERJIR SKIPTA MÁLI? „Stuðningsaðilar Baracks Obama hafa allan hag af því að
gagnsæi verði áfram sem minnst. Í bókinni sem hann gaf út þegar kosningabaráttan
stóð sem hæst er meðal annars þennan undarlega kafla að finna: „Ég eyddi sífellt
meiri tíma með fólki sem skiptir máli – fyrirtækjaráðgjöfum og bankamönnum sem
höndla með fjárfestingar, fasteignaverðbréfasölum og fjármálaspekúlöntum.“
NORDIC PHOTOS AFP
Venjulegt fólk víða
um Evrópu sem rís
upp gegn spillingunni
og þagnarsamsæri er
umfjöllunarefni bókar-
innar Hversdagshetjur
eftir Evu Joly og Maríu
Malagardis. Bókin kom
út í Frakklandi í vor en
kemur út í næstu viku í
íslenskri þýðingu Frið-
riks Rafnssonar. Frétta-
blaðið birtir hér úr
lokakafla bókarinnar
þar sem Eva Joly, ráð-
gjafi sérstaks saksókn-
ara, hefur orðið.
Eva Joly er ráðgjafi sérstaks saksókn-
ara í tengslum við rannsókn á banka-
hruninu hér á landi og varð almennt
þekkt hér á landi í tengslum við þá
ráðningu. Hún er lögfræðimenntuð,
fædd í Noregi en menntuð í Frakk-
landi. Þar vakti hún mikla athygli í
starfi sínu sem yfirrannsóknardómari í
París en í því starfi var hún lykilmaður
í að rekja eitt stærsta spillingarmál
sem upp hefur komið í Frakklandi,
þar sem olíufélagið Elf Aquitaine var
grunað um misferli. Þetta mál leiddi
til dóma yfir fjölda háttsettra emb-
ættis- og stjórnmálamanna. Síðustu
árin hefur athygli hennar beinst að
skattaskjólum og svikum tengdum
þróunarhjálp en hún er sannfærð um
að fé sem hverfi úr þróunarhjálp endi
í skattaskjólum, eins og á eyjunni
Tortola. Eva Joly er einnig þingmaður
Evrópuþingsins.
María Malagardis er sjálfstætt
starfandi blaðamaður og rithöfundur
frá Frakklandi. María hefur skrifað í
franska dagblaðið Libération og var
fréttaritari fyrir bresku fréttaveituna
BBC í Suður-Afríku í fjögur ár. Hún
skrifar enn reglulega í Libération, auk
tímarita eins og Femme Actuelle, Géo
og Challenges.
Bókin „Hversdagshetjur“ kom út í
apríl 2009 hjá Editions Les Arenes.
Bókin er rituð í félagi við Evu Joly og
fjallar um fólk sem berst gegn spill-
ingu í Evrópu.
EVA JOLY Hefur síðustu ár beint sjónum
að svikum tengdum þróunarhjálp.
➜ KONURNAR Á BAK VIÐ BÓKINA
MARIA MALAGARDIS Sjálfstætt starfandi
blaðamaður og rithöfundur í Frakklandi.