Fréttablaðið - 12.12.2009, Blaðsíða 20

20 12. desember 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Í Guðsgjafaþulu segir frá því að Íslandsbersa þótti unun að því að hlusta á öndvegismenn íslenskrar endurreisnar ræða
um samskipti við ríkisstjórnina,
svipað og menn tala um smalatíkina
sína. Á þessari öld hefur pólitískum
skylmingum svipað mjög til þeirrar
tíðar í stjórnmálasögu síðustu aldar
sem öðru fremur var kennd við
bæinn Hriflu í Bárðardal. Síðustu
vikur hefur persónulegt hnútukast
hinnar gömlu Hriflungatíðar færst
mjög í aukana.
Með vissum hætti má segja að
það sé eins og að fara gegn straumn-
um að leggja gott orð til ríkisstjórn-
arinnar. Sannleikurinn er þó sá að
sumar ákvarðanir hennar bera bæði
vott um skynsemi og ábyrgð þó að
verulega skorti á í öðrum tilvikum.
Það bar til að
mynda vott um
ábyrgð þegar
ríkisstjórnin
ákvað að byggja
á samstarfs-
áætluninnni við
Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn sem
fyrri ríkisstjórn
hafði gert. Eitt
mikilvægasta
viðfangsefnið sem sú áætlun mælir
fyrir um er að ná jöfnuði í ríkisfjár-
málum. Niðurskurðaráformin í fjár-
lagafrumvarpinu eru í samræmi við
markmiðin. Afgreiðsla fjárlaganna
mun síðan sýna hversu raunhæf
framkvæmdin er. Þar byrja vanda-
málin.
Umræður um útgjaldahlið fjár-
lagafrumvarpsins benda til þess
að verulega skorti á að aðhalds-
áformin séu nægjanlega markviss.
Í allt of litlum mæli búa þar að baki
ákvarðanir um skipulagsbreytingar
og nýjar skilgreiningar á þjónustu-
stigi. Hringlandinn varðandi sparn-
að í fæðingarorlofsútgjöldum leiddi
í ljós að einstaka ráðherrar virðast
halda að aðhaldsaðgerðirnar séu
tímabundnar og ári fyrir kosning-
ar verði unnt að auka útgjöldin á ný
eins og ekkert hafi í skorist.
Veruleikinn er hins vegar sá að
hér er um varanlegt ástand að ræða.
Þjónusta ríkisins verður ekki bætt
á ný fyrr en hagvöxtur eykst. Rík-
isstjórnin þarf því með meira sann-
færandi hætti en fram til þessa
að sýna fram á að aðhaldsáformin
muni standa.
Hriflupólitík eða málefnapólitík?
Deila má um hlutföllin milli niðurskurðar og nýrrar tekjuöflunar. Það er hins vegar rétt mat hjá ríkis-
stjórninni að ekki er unnt að komast
hjá tekjuöflunaraðgerðum. Aðferðin
sem ríkisstjórnin hefur valið til þess
að auka tekjurnar er á hinn bóginn
bæði vanhugsuð og illa undirbúin.
Þegar skattkerfisbreytingin var
ákveðin vorið 1987 náðist um hana
breið samstaða bæði á Alþingi
og meðal samtaka launafólks og
atvinnulífs. Það skattkerfi sem
þá var hannað þjónaði að því leyti
betur norrænum velferðarsjónar-
miðum en skattkerfi hinna Norð-
urlandaríkjanna að það leysti mun
stærri hóp lágtekjufólks með öllu
frá skattgreiðslum til ríkisins.
Auðvelt hefði verið að auka skatt-
tekjur og verja þá lægstlaunuðu með
tiltölulega einföldum breytingum á
þessu kerfi. Þess í stað á að eyði-
leggja kerfið og taka hér upp flókið
og ógagnsætt skattkerfi. Fyrrver-
andi ríkisskattstjóri hefur réttilega
bent á að undirbúningstími til slíkra
grundvallarbreytinga sé ónógur.
Hann hefur enn fremur leitt rök að
því að flóknara og ógagnsærra kerfi
leiði til meiri skattundanskota og
kalli þar af leiðandi á meiri skatta-
hækkanir á heiðarlegt fólk í fram-
haldinu.
Er ekki skynsamlegt að hugsa
málið betur? Enginn tími mun gefast
til almennrar pólitískrar umræðu
um þá kerfiskúvendingu sem áform-
uð er. Annar stjórnarandstöðuflokk-
anna hefur teflt fram ábyrgum hug-
myndum sem leyst geta þann bráða
vanda sem ríkissjóður stendur and-
spænis að því er tekur til tekjuöfl-
unar.
Hvers vegna tekur ríkisstjórnin
ekki tilboði um samstarf á Alþingi
um slíka lausn? Á nýju ári má svo
dýpka það samstarf og leiða í ljós
hvort ekki er unnt að ná breiðri sam-
stöðu um framtíðarskipan skattkerf-
isins í landinu í stað þess stríðs sem
í uppsiglingu er.
Almenningur skilur stöðu þjóð-
arbúsins á þann veg að aldrei hafi
verið meiri þörf á samstöðu en nú.
Hvers vegna má ekki lyfta bæði
umræðum og vinnulagi upp á hærra
plan? Hörð persónuleg og ómál-
efnaleg átök Hriflustjórnmálanna
leiddu á þeirri tíð til lengri kreppu
á Íslandi en annars staðar. Er þörf
á að endurtaka þau mistök?
Stríð eða friður?
Kreppunni 1967 var mætt með stóriðju, inn-göngu Íslands í EFTA og útfærslu landhelginnar.
Með markvissri alhliða sókn af því
tagi fékkst viðspyrna sem leiddi
til skjótra umskipta. Því miður
átti talsverður hluti hagvaxtarins
næsta áratug rætur að rekja til
þess að við kusum að halda áfram
þeirri rányrkju sem útlendingar
höfðu áður stundað.
Sú óvarfærni kom okkur í koll
síðar. Hana má því ekki endurtaka.
Sannleikurinn er sá að sjávarút-
vegurinn verður ekki uppspretta
hagvaxtar á komandi árum þó að
hann sé á ný orðinn undirstaða í
þjóðarbúskapnum. Því fremur er
þörf á framtíðarsýn og hreyfiafli
til að sækja megi fram, bæta sam-
keppnishæfni og auka hagvöxt.
Við blasa tækifæri í orkunýt-
ingu og möguleikar á að tengjast
alþjóðlegri samvinnu sem fært
getur atvinnufyrirtækjunum og
launafólki samkeppnishæfa mynt
og styrkt nýsköpun. Hvorki rík-
isstjórnin né stjórnarandstaðan
hefur sýnt markvissa og heild-
stæða forystu á þessu sviði. Er ekki
þörf á að leita víðtækari samstöðu
þar um? Tilraun í þá veru er lík-
legri til að lyfta Íslandi en endur-
lífgun þess anda er spratt úr móum
Hriflustjórnmálanna.
Hreyfiafl hagvaxtar
www.reykjavik.is/kjostu
UM VERKEFNI Í ÞÍNU HVERFI
KJÓSTU
Kosningu lýkur 14. desembe
r!
Í
þessari viku féllu fyrstu dómarnir sem tengjast aðdraganda
og orsökum bankahrunsins beint. Tveir fyrrum bankamenn,
sjóðsstjóri peningamarkaðssjóðs og skuldabréfamiðlari,
voru dæmdir fyrir alvarlega markaðsmisnotkun. Brot
mannanna fólst í því að leggja ítrekað fram óeðlilega há
tilboð í hlutabréf í því skyni að halda uppi verði þeirra og styrkja
með því stöðu peningamarkaðssjóðs banka síns sem átti verulega
fjármuni í þessum hlutabréfum. Dómurinn er líkast til sá fyrsti
af allmörgum sem á eftir munu koma og markar því tímamót.
Til muna stærra mál, og að sönnu tímamót einnig, eru upplýs-
ingar sem fram koma í skýrslu Ríkisendurskoðunar um endur-
skoðun ríkisreiknings ársins 2008. Þar kemur fram að með skjót-
ari viðbrögðum Seðlabanka við aðferðum bankanna til að afla
lausafjár hefði mátt draga úr tjóni Seðlabankans og ríkissjóðs við
fall bankanna. „Leikurinn“ sem svo er kallaður í skýrslunni fólst
í því að stóru bankarnir þrír tóku lán hjá minni fjármálafyrir-
tækjum til að styrkja lausafjárstöðu sína en minni fjármálafyrir-
tæki fengu aftur lán hjá Seðlabankanum gegn ótryggum bréfum.
Í ágúst 2008 voru kröfur Seðlabankans um veðtryggingar hertar
en eftir stendur spurningin um það hvers vegna það gerðist ekki
fyrr eða um leið og Seðlabankinn vissi að bankarnir fóru á svig
við hefðbundnar leiðir til að afla lausafjár.
Tap Seðlabankans mun nema 75 milljörðum króna og ríkis-
sjóður Íslands yfirtók 270 milljarða króna til viðbótar. Langtíma-
skuldbindingar ríkissjóðs tvöfölduðust á árinu 2008 sem skýrist
að verulegu leyti af yfirtöku á veðlánum Seðlabankans. Þegar
hafa verið afskrifaðir 175 milljarðar en trygg veð eru talin vera
fyrir liðlega 50 milljörðum króna af þeim 270 sem ríkið yfirtók.
Tapið í heild gæti þannig numið 400 milljörðum króna.
Fyrra málið er smátt í sniðum miðað við hið síðara. Engu að
síður eru bæði málin birtingarmynd þess sem fór úrskeiðis í
aðdraganda hrunsins; siðferðisbrestur, skortur á regluverki og
eftirliti. Allt þetta blés upp bóluna sem að lokum sprakk.
Horfast verður í augu við þann dapra veruleika að bróður-
partur fjárhagslegs tjóns íslenska ríkisins mun lenda á herðum
almennings með beinum og óbeinum hætti um ókomin ár og ára-
tugi. Hitt má ekki útiloka að einhverja fjármuni verði hægt að
sækja upp í skuldbindingar ríkisins.
Því verður fróðlegt að fylgjast með þeirri vinnu sem hafin er
á vegum fjármálaráðuneytisins við að meta hvort hægt sé að
reka skaðabótamál á hendur þeim sem sýnt þykir að hafi valdið
ríkinu og almenningi fjárhagslegu tjóni með aðgerðum sínum
eða aðgerðaleysi í aðdraganda bankahrunsins. Lán Seðlabank-
ans gegn ótryggum veðum eru meðal þess sem skoðað verður en
einnig Icesave-reikningarnir til dæmis.
Víst er að slík uppgjör skipta þjóðina verulegu máli í úrvinnslu
þeirra atburða sem áttu sér stað í aðdraganda hrunsins. Sú
úrvinnsla er mikilvæg og beinlínis nauðsynlegur liður í því upp-
byggingarstarfi sem fram undan er í íslensku samfélagi.
Greiða verður úr fortíðinni til að takast á við
framtíðina.
Nauðsynleg
úrvinnsla
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR