Vikan - 16.05.1963, Blaðsíða 38

heíur ekken erfiði sparað til að
kveða þær mótbárur niður. Myndir,
teknar með rafeindasmásjá, þar sem
lífgróðurinn í sínum saltsteinsum-
búðum, kemur greinilega í Ijós, er
síðasta sönnunin fyrir uppgötvun
hans.
Þarna er um kynlegar lífverur
að ræða. Ein af þeim tegundum, sem
þekkt er, pseudomonas halocrenaea,
er kveikja, sem dafnar bezt við hátt
hitastig. Virðist hún kunna bezt
45—55 gráðum, en getur lifað og
margfaldazt við jafnvel 95 gráðu
hita. En tíu stiga frost skaðar hana
ekki að heldur. Þessi umrædda ör-
gróðurtegund á sér eins konar ætt-
ingja í Dauðahafinu, sem einkum
kváðu halda sig þar sem vatnið er
saltast. Kveikja sú, sem fundizt
hefur einangruð og innilukt í salt-
steininum, hefur áreiðanlega verið
kynjuð úr vatni. Saltlindir og jafn-
vel saltstöðuvötn neðanjarðar hljóta
að hafa veitt henni þau lífsskilyrði,
sem hún þarfnaðist. Eftir öllu að
dæma virðist hún meira að segja
geta lifað innilukt í salti.
Nú gerði dr. Dombrowski tilraun.
Slatti af kveikjumenguðu saltvatni
var gersamlega eimdur, svo að saltið
kristallaðist. Hversu undarlegt, sem
það kann að virðast, reyndist auð-
velt að rækta þessar kveikjur í nýj-
um næringarvökva, eftir að salt-
kristallarnir höfðu verið leystir upp
aftur. Þær höfðu því haldið lífi og
öllum lífseiginleikum, inniluktir í
saltinu.
Fyrst í stað hikuðu menn við að
viðurkenna þennan furðulega ár-
angur. En þarna er ekki um það að
ræða, að einungis fáar tilraunir hafi
heppnazt. Árangurinn af 138 til-
raunum með salt úr neðanjarðar-
lögunum varð sá, að í 36 sýnishorn-
um fundust hvorki lifandi né dauð-
ar kveikjur, einungis dauðar í 41
sýnishorni en í 61 sýnishorni tókst
að leiða fram lifandi kveikjur. Og
því fór fjarri að þar væri einungis
um eina kveikjutegund að ræða.
„Maður skyldi halda að kveikju-
gróðurríki saltsteinshafsins væri
vakið aftur til lífsins," segir dr.
Dombrowski.
Vitað er, að þarna var áður um
haf að ræða, 45—55 gráða heitt, og
áreiðanlega er það ekki nein hend-
íng, að það skuli einmitt vera það
hitastig, sem pseudomonas halo-
creriaca dafnar bezt við.
Nú er leifar þess hafs að finna
djúpt undir Mið-Evrópu, víðast
hvar undir 600 m þykku lagi af
rauðum sandsteini, 120 m þykku lagi
af skeljakalki og að auki 100 m
þykku keuperlagi. Þar við má svo
bæta 3—500 m þykku lagi af leif-
um frá krítar og jurtatímabilinu,
svo að reikna má með að fargið of-
an á þessum lífgróðri sé allt að 1400
m á þykkt, án þess gert sé ráð fyrir
þykkt saltlagsins.
,,Er þarna í rauninni um að ræða
kveikjur, sem lifðu í saltsteinshaf-
inu?“ spyr dr. Dombrowski, sem
sjálfur verður furðu lostinn yfir
sinni eigin uppgötvun. „Við hljótum
þá að ætla, að við stöndum þarna
andspænis þeim elztu lífverum, sem
varðveitzt hafa fram á okkar öld,
ekki sem ættliðir hver fram af öðr-
um, heldur sem einstaklingar, sem
ætia má að náð hafi 180 til 200
milljón ára aldri.“
Seinni rannsóknir dr. Domþrow-
ski hafa sannað þetta. Og meir en
það. Kveikjur, sem héldu lífi og
lífshæfni, hafa einnig fundizt í salti
frá Kanada, sem náð var úr lögum
í 1000 m dýpi og hlaut, samkvæmt
landfræðilegum aðstæðum, að vera
því sem næst 380 millj. ára gamalt.
f maímánuði 1962 var dr. Dom-
browski boðið vestur um haf til að
halda fyrirlestra í vísindafélaginu í
New York. Hann hafði enn sögu að
segja, sem þótti tíðindum sæta. í
saltsteinssýnishorni frá Irkutsk, borg
við suðvesturenda Bajkal-vatnsins,
hafði hann uppgötvað tvær tegundir
af kveikjum, sem voru 650 milljón
ára gamlar.
Frá því árið 1890, hefur kveikju
einni, sem ber nafnið bacillus
circulans, verið lýst að minnsta kosti
átta sinnum í ritum þeim, sem um
slík fræði fjalla, en nafn sitt dregur
hún af því, að hópar hennar hreyfa
sig í hring, og það mjög hratt. Það
tekur slíkan kveikjugróður ekki
nema um fimmtán mínútur að fara
heilan hring. Þessi kveikja hefur
þrívegis verið einangruð úr salti úr
hinu fyrrnefnda saltsteinslagi undir
Þýzkalandi. Allar þær varúðarráð-
stafanir sem kveikjusérfræðingar
kunna voru viðhafðar, og þannig
getur dr. Dombrowski gert grein
fyrir því í þýzku kveikjufræðatíma-
riti, að hann telji sannaða tilvist
lífshæfra baccillus circulans í stein-
salti, sem unnið er í námum eða
með djúpborun. Og þær kveikjur
þeirrar tegundar, sem þarna hafa
verið einangraðar, eru ekki skamm-
þróað frumstigsfyrirbæri að nú-
tímastofni þessarar kveikjutegund-
ar; „saltsteinskynstofninn" er gædd-
ur mun fjölbreyttari líffræðilegum
eiginleikum, en þær ættir, sem lýst
hefur verið síðastliðin sjötíu ár.
En hafa þessar lífverur nú í raun-
inni „lifað“ í meir en 500 milljónir
ára? Svo gamlar eru þær að minnsta
kosti, ekki er að efa það, en þeirri
spurningu, hvort unnt sé að kalla
það tímabil, sem þær hafa dv’alizt
þarna í saltinu, hreyfinga og efna-
breytingalaust, lífsævi þeirra, verð-
um við sennilega að svara neitandi,
þrátt fyrir allt.
Þar með er komið að öðru stigi
í rannsókninni á þessum eldgömlu
lífverum. Hvaða efnabreytingar áttu
sér stað í þeim, hvernig voru líkam-
ir þeirra efnafræðilega uppbyggðir?
Það munu nýjar rannsóknir leiða í
ljós. Þar sem okkur er unnt að láta
umræddar kveikjur lifa lífi sínu
áfram við eðlileg skilyrði, ættu ekki
nein teljandi frávik að koma til
greina. En oft er einmitt unnt að
draga þýðingarmiklar ályktanir af
örlitlum frávikum — í þessu falli
kannski ekki einungis varðandi líf-
verurnar sjálfar og lífrænt umhverfi
þeirra (hafi verið um það að ræða),
heldur og hvað landfræðilegar að-
stæður snertir.
En látum okkur nú hverfa aftur
að upphafsatriðinu: Hvað er líf, og
hvernig verða dregnar markalínur
á milli hins lifandi og dauða efnis?
Við skulum athuga eitt einstakt
skilmerki: Efnafræðingarnir munu
að öllum líkindum segja, „ekkert
líf án eggjahvítuefnis, það er að
að segja — án proteina11. Og þá
komum við að spurningunni: Hvað
hafði jörðin að bjóða þegar um var
að ræða uppruna lífs á þessum
grundvelli?
HVAÐ KEMUR ÞETTA SVO
HVERAGERÐI VIÐ?
Þetta var kaflinn um dr. Heinz
J. Dombrowski og vísindaafrek hans
í bók F. L. Boschke, „Die Schöpfung
ist noch nicht zu ende“, sem vakið
hefur meiri athygli og hlotið meiri
viðurkenningu í tíu þjóðlöndum, en
nokkurt annað hliðstætt ritverk um
ára bil, enda samið undir handar-
jaðri Nóbelsverðlaunahafa í þeim
vísindagreinum, sem þar er fjallað
um.
Þó að ekki sé þar fjallað um geim-
lífeðlisfræðina sem sérstaka vísinda-
grein, eða geimlífeðlisfræðilegar
ráðgátur teknar sérstaklega til með-
ferðar, grípa allar greinar líffræð-
innar svo mjög hver inn í aðra, eins
og áður er getið, að þar verða vart
nein landamæri dregin.
Eins er líka það, að rannsóknir
þær varðandi lífið, uppruna þess,
eðli og þróun, sem unnið hefur verið
að og unnið er að, niðurstöður þær,
sem fengizt hafa og ályktanir og
kenningar af þeim dregnar, snerta
geimlífeðlisfræðina að meira eða
minna leyti. Ef til vill mætti orða
það þannig, að með geimlífeðlis-
fræðinni hafi svið lífeðlisfræðinnar
og lífefnafræðinnar verið víkkað til
samræmis við þá stórkostlegu út-
færslu, sem hefur átt sér stað síð-
astliðinn áratug, á sóknarsvæði
mannsins út frá bækistöð sinni,
jörðunni, fyrir aukna tækni hans.
Má þar til nefna flutninga á mæli-
og rannsóknatækjum út í geiminn,
sem óframkvæmanlegar voru fyrir
svo sem áratug; stöðugt langdræg-
ari, nákvæmari og næmari geim-
skoðunartæki á jörðu niðri, svo sem
radíósjárnar — og loks ferðalög
manna út í geiminn.
Það kann því að láta sem öfug-
mæli í eyrum, að geimlífeðlisfræð-
ingarnir skuli verða að leita lausn-
ar á ráðgátum vísindagreinar sinnar,
á eða jafnvel undir yfirborði jarðar,
samtímis því, sem þeir senda rann-
sóknartæki sín tugþúsundir kíló-
metra út frá yfirborði jarðar í sama
tilgangi, og að þeir skuli verða að
beita við það rafeindasmásjám, sem
gera þeim örsmæstu frumeindir lífs-
ins sýnilegar, um leið og þeir beina
radíósjám sínum að aragrúa sól-
kerfanna. En svona er það samt,
geimlífeðlisfræðin takmarkast ekki
af stærðum né vegalengdum, held-
ur tekur jafnt til hins smæsta og
stærsta, nálægasta og fjarlægasta,
og eins í tíma og rúmi. Milljónir
ára og milljónir kílómetra, brot úr
Nivea inniheldur
Eucerit — efni
skylt hútflitunni
— frá. því stafa
hin góðu áhrif
þess.
ÉG NOTA NIVEA EN ÞÉR?
Núið Nivea á andlitið að kveldi: Þá
verður morgunraksturinn þægilegri
og auðveldari. Og eftir raksturinn
hefur Nivea dásamleg áhrif.
GOTT ER AÐ TIL ER NIVEA!
Látið NIVEA fullkomna raksturinn.
gg — VIKAN 20. tbl.