Vikan - 28.01.1965, Blaðsíða 14

Þessi kaupmaður hafði ekki yfirgefið búðina sína fyrr en vikur-
inn var orðinn jafn hór veggjum. Þó brauzt hann út ósamt fjölskyldu
sinni, en komst aðeins spölkorn fró. Hann var að reyna að bagsa
ó fætur, þegar óloftið kæfði hann og síðan hlóðst vikurinn
samstundis utan að honum.
Hverju reiddust
goðin pann dag?
sem eftir lifðu, leituðu heimkynna
sinna. En þar var ekkert eftir. Þeir
sóu, að það var vonlaust að grafa
bæinn upp og grófu sig aðeins
niður á dýrgripi og fjármuni, sem
hægt var að ganga að. Þeir tóku
með sér listaverk þau, sem til náð-
ist og marmaraskreytingar utan af
þakskeggjum. Oldungaráðsnefndin,
sem komið var á laggirnar í tilefni
af þessum náttúruhamförum, gaf
keisaranum þá skýrslu, að þýðing-
arlaust væri að reyna að byggja
bæinn upp.
Aðeins örlitlu varð bjargað. Þær
fáu byggingar, sem stóðu upp úr
vikrinum, voru brotnar niður;
steinninn notaður í ný hús annars
staðar. Askan úr Vesúvíusi er frjó-
söm og gróðurinn var fljótur að
breiða sína blæju yfir bæinn, sem
einu sinni var. Þar kom að engin
ytri merki sáust lengur og þegar
aldirnar liðu, gleymdist harmleik-
urinn og menn vissu ekki til þess
að þarna hefði verið bær. Það upp-
götvaðist ekki fyrr en eftir 1700
og þá tóku menn til óspilltra mál-
anna að grafa Pompeji úr ösku.
Fyrst var það fullkomin rányrkja,
sem þar átti sér sfað; það rændi
hver og ruplaði þeim minjum, sem
hann komst yfir. En fundurinn vakti
strax heimsathygli og hafði jafn-
vel áhrif á tízku og hugsunarhátt.
Fornaldarrómantík magnaðist og
fatatízka frá 1. öld varð aftur góð
og gild.
Ég kom til Pompeji síðla f sept-
embermánuði, þegar almanakið
segir að það séu göngur og réttir
á íslandi og lagðprúður sauðfénað-
ur flæðir til byggða af afréttum.
Að undanförnu hef ég viðhaldið
þeirri venju að fara einhversstað-
ar í réttir, svona til þess að missa
ekki tökin á þjóðlegri menningu
og háttum. Réttadagurinn var lengst
af einn mestur hátfðisdagur árs-
ins og það eimir jafnvel eftir af
hátíðabragnum enn þann dag í dag,
þótt menn hafi fallið frá þeirri
venju að kveikja ekki Ijós í húsum
fyrr en að kvöldi þess dags.
En nú höguðu atvikin því svo
til, að ég var við Napólfflóann um
réttaleyitð. Það var óneitanlega
talsverður munur á umhverfinu. Ég
gat fmyndað mér, að nú mundi
annaðhvort haustrigning heima, eða
kæla með hrími í morgunsárið og
fölbrúnum litum á landinu.
En við hlíðar Vesúvíusar var
hvorki hrím né haustrigning. Þar
ríkti fegurðin óskipt og ótrufluð og
sólin hélt áfram að baka vínvið-
inn, baka lauftrén og leirgulnuð
hús, sem horfa út á flóann þar sem
Plíníus eldri lá með flotadeild sína
og sá fjallið springa. Ég hef áður
minnzt á Herkúlaneum; sá bær
grófst undir hrauni og vikri í gos-
inu, sem eyddi Pompeji. Það er
vestan á öxl fjallsins og nú hefur
fyrir löngu risið upp nýr bær, en
sá gamli var undir 10—25 metra
ösku- og vikurlögum. Þar er enn
verið að grafa. En ekki láta menn
sér vítin verða til varnaðar; húsin
standa upp um allar hlíðar fjalls-
ins, miklu nær en Herkúlaneum og
Pompeji. Ég bjóst við fornaldar-
borginni einhvers staðar f hlíðum
fjallsins, en því fer fjarri. Það er
góður spölur suður fláana frá fjall-
inu, eftir fallegum autóstrada.
í þrjár aldir hefur verið unnið
að því að fjarlægja vikurinn ofan
af borginni og um leið að draga
líf íbúanna fram f dagsljósið. Það
eru umfangsmestu og merkustu
fornminjar, sem nokkurs staðar hafa
fundizt, ekki sízt vegna þess, hve
allt hefur varðveitzt óskemmt í ösk-
unni.
Nú er aftur hægt að ganga um
göturnar í Pompeji eftir nærri nftján
hundruð ár. Og þaðan kemst eng-
inn ósnortinn. Maður kemst að raun
um, að það hefur þrátt fyrir allt
verið skemmtilegt að lifa í fornöld.
Að minnsta kosti í Pompeji. Oll
þau tæknilegu hjálparmeðöl, sem
við höfum til að gera okkur lífið
þægilegt, virðast ekki hafa aukið
á lífshamingju og gleði. Kannski
þvert á móti. Við höfum um leið
fjarlægzt einfalt og upprunalegt
líf. í Pompeji var ekki tækninni
fyrir að fara, en þar var margt,
sem aukið gat á yndi fólksins fyrir
utan fegurðina og veðurfarið.
Göturnar eru þrön'gar og lagðar
stórum hellum, slitnum eftir vagn-
hjól. Og ekkert er nýtt undir sól-
inni: Þarna höfðu þei.r á gatnamót-
um merkingar fyrir fótgangendur;
háa steina til að stikla á. Það gat
komið sér vel f vætu, því rennslið
var á götunni í heild, þá sjaldan
eitthvað blotnaði um.
Það væri sljór maður, sem ekki
yrði gagntekinn af fegurðinni f
Pompeji. Einkum eru litirnir hríf-
andi: Vesúvíus í baksýn með græn-
blárri slikju og sakleysið uppmál-
að þrátt fyrir verksummerkin. En
á móti blámanum standa andstæð-
ir litir rústanna, sem raunar eru
engar rústir eftir okkar skilningi,
heldur uppistandandi hús að öðru
leyti en því, að þök vantar á flest
þeirra. Gulbrún húsin mynda sam-
felldar raðir og nálega órofnar,
þegar dyr eru fráskildar. Fljótt á
litið minna þessar raðir á virki og
það kemur til af því að gluggar
og gluggarúður voru óþekktur hlut-
ur. Það var að vísu langur tími
liðinn síðan Fönikíumönnum tókst
að búa til gler og gler var í al-
mennri notkun, en aðeins í hlutum
eins og bikurum og öðrum borð-
búnaði og var rándýr lúxusvara.
Það var ekki fyrr en löngu síðar,
að mönnum tókst að búa til glugga-
rúður og gluggar með gleri koma
ekki til sögunnar fyrr en seint á
miðöldum.
í Pompeji eins og annarsstaðar
hjá Rómverjum, var dagsljósinu
veitt inn í húsin á þann hátt, að
öll meiriháttar hús voru byggð utan
um garð; atríumhús, og þess skal
getið, að nú þykir aftur fínt að
byggja atríumhús. Þá voru útvegg-
irnir heilir að fráskildum dyrum,
fyrst gengið inn í forstofu, og síðan
gengið í hverja stofu eða herbergi
úr garðinum, eða öllu heldur súlna-
göngum utan með honum. Svefn-
herbergi höfðu menn gjarna dimm,
en létu þau standa opin að deg-
inum. A Heimssýningunni í New
York var meðal annars sýnt ein-
býlishús eins og ég gat um hér í
Vikunni á sínum tíma. Það var kall-
að ,,Hús framtíðarinnar og höfund-
urinn er heimsfrægur arkitekt. Það
var mjög útbásúnað sem algjör nýj-
ung og bylting í húsagerð. Utvegg-
ir þess voru nefnilega gluggalausir
að kalla, en það opnaðist inn á
við og fékk birtu sína frá yfir-
byggðum garði. Þetta hús var nú
ekki frumlegra en svo, að hver
efnaður borgari í Pompeji mundi
hafa hagað sinni byggingu á sama
hátt, að því undanskildu, að þeim
hefði aldrei dottið í hug að byggja
yfir garðinn, enda ástæðulaust þar.
Þeir sem bjuggu utan við borgina,
höfðu einnig súlnaganga utan með
húsum sínum eftir grískum fyrir-
myndum og í þeim göngum gos-
brunna og styttur, mósaík í gólf-
um og veggi skreyttu þeir með
málverkum. Menn hafa ugglaust
ekki lært neitt síðan í þeirri göfugu
list að njóta lífsins og þeim unaði
að hafa fagra hluti í kringum sig,
hvort heldur það voru konur eða
listaverk.
Aðaltorgið í Pompeji, Forum, var
umkringt tveggja hæða súlnaröð,
en þess sér nú lítinn stað, utan að-
eins á kafla, þar sem þær standa.
Þar var miðstöðin fyrir daglega
fundi, pólitík og trúarlíf. Þar var
musteri Venusar, verndargyðju bæj-
arins. Það var raunar táknrænt, að
þeir skyldu hafa Venus fyrir vernd-
argyðju, því þeir voru allmikið upp
á kvenhöndina, enda gleðimenn.
Maður undrast það að sjá allar
þær vínstofur, sem enn sér stað, (
ekki stærri bæ og slangur er þar
af börum: vínkerin standa enn,
múruð niður í barborðin, misjafn-
lega stór. Auk þess var rífleg til-
tala af gleðikonum í Pompeji og
röð af gleðihúsum í sérstakri götu.
Yfir fyrrverandi búðum og vfnstof-
um standa skilti, þar sem hagstætt
verð og gæði vörunnar útmálast:
„Hér getur maður drukkið fyrir 1
as (nálægt 30 aurar). Fyrir 2 as
fær maður betra vín og fyrir 4 as
drekkur maður höfðinglega."
Svo var það sjálfsögð kurteisi
að koma skilaboðum á framfæri, að
þakka- fyrir sig með þV( að rissa
það á veggina. Væri manni illa
við einhvern, þá hellti maður sér
yfir skúrkinn með nokkrum vel völd-
um orðum á góðum vegg. Þegar
vínið vermdi sál á einhverri knæp-
unni, þá þakkaði maður vertinum
með smá veggrissi, væri höndin
ekki orðin alltof óstyrk. Á einum
stað hefur einn með óstyrka hönd
og kannski dálítið óklára hugsun
reynt að segja meiningu sína: „Allt
sem . . . allt sem fæðist af víni . . .
allt sem . . . allt fæðist af víni."
Og ekki meira með það.
Þeir urðu að vera án dagsblaða
í Pompeji, enda þótt eitt dagblað
Framliald á bls. 33.
VIKAN 4. tbl.