Vikan - 29.07.1965, Blaðsíða 26

Karl Strand læknir ásamt frú Margréti, konu sinni og Hildi dóttur þeirra, sem er 18 ára. Þau búa i
22 Victoria Grove í Kensington í London.
KARL STRAND lœknir settist á móti mér
við skrifborðið í íbúð þeirra hjóna i Kens-
ington; hann var nýkominn heim af spít-
alanum þar sem hann vinnur, klukkan var
að ganga sjö. Út um gluggann sáum við
hvernig kvöldsólin sló bjarma sinum á
virðuleg húsin og öldruð tré í götum, sem
kenndar eru við Victoríu. Aldrei þessu vant,
þá var ekki rigning i London þessa stundina.
Nú er Karl að koma heim áður en langt
um liður til þess að taka við geðsjúkdóma-
deildiuni á Borgarsjúkrahúsinu í Fossvogi.
Hann kvaðst ekki vita það svo gerla, hvernig
starfsskilyrði sín yrðu þar, svo tal okkar
beindist að núverandi starfi hans við West
Park Hospital í Epsom í Surrey. Það er
sunnan við London. Hann sagði:
— Þessi spítali er fyrir allar tegundir
af geðveiki og hugsýki. Ég vil taka það strax
fram til að forðast allan misskilning, að ég
nefni það hugsýki, sem fólk á íslandi er
vant að kalla taugaveiklun. En í þesskonar
ástandi er alls ekki um að ræða neinskonar
vefræna veiklun í taugunum sjálfum, held-
ur stafa þessi sjúklegu einkenni af sál-
rænum orsökum. Svo ég hef kosið að nefna
þennan sjúkdóm hugsýki.
— Og þetta er stór spítali, Karl?
— Já. Þar eru að jafnaði tvö þúsund
sjúklingar, einkum frá Suður-London.
— Standa Bretar framarlega í þessari
grein læknisfræðinnar?
— Já, það er óhætt að segja það. Lækn-
ingum á þessum sjúkdómum hefur fleygt
fram og margt er nú viðráðanlegt, þar sem
læknar stóðu áður ráðþrota. Á þessum spít-
ala er fólk allt frá 14 ára aldri. Hugsjúk
eða geðveik börn eru venjulega höfð á sér-
stökum sjúkrahúsdeildum. En hjá okkur er
aftur á móti talsvert mikið af gamalmennum.
Sárafáir geðsjúkdómar eru banvænir þegar
frá er skilin sú hætta að geðsjúklingar fyrir-
fari sér og svo það, að óðir menn kunni að
örmagnast og látast af orsökum þess. En
venjulega er ekkert því til fyrirstöðu, að
fólk geti náð háum aldri enda þótt það
þjáist af hugsýki eða geðveiki. Og í sam-
bandi við æðiskðst og hættu á örmögnun,
þá eru nú þekktar ýmsar aðferðir svo sem
raflækningar og róandi lyf, sem draga veru-
lega úr þeirri hættu.
— Finnst yður ef til vill að tiltala aldraðs
fólks hafi aukizt á þessu sjúkrahúsi frá því
sem áður var?
— Það er enginn vafi á þvi, að fjöldi
aldraðs fólks á geðsjúkrahúsum í Bretlandi
og líklega víðast hvar, vex að tiltölu og á-
stæðurnar fyrir þvi eru einkum tvær: Ald-
ur manna hefur hækkað og fleiri sjúklingar
fara nú á spítala en áður. Það er ekki sizt
vegna þess, að heimilishættir hafa breytzt
til muna og fjölskyldubönd eru ekki eins
mikil og áður var. Fjölskyldur dvelja minna
á heimilum sínum en áður, og stundum er
jafnvel enginn heima að deginum. Konan
vinnur ef til vill úti og börnin eru við nám.
Svo gamalmenni, sem þar að auki er sjúkl-
ingur er ekki vel sett heima, þegar aðstaeð-
ur eru þannig.
— Eru það einhverjar sérstakar tegundir
af geðveiki, sem þjá gamalt fólk?
— Til eru sérstakar tegundir sturlana,
sem þjá gamalmenni, sem flest stafa af vef-
rænum orsökum og eru þor algengaster
breytingar í heila. Ita slika orsök er sjald-
an að ræða hjá yngra fólki. Fæstar sturlan-
ir hafa finnanlegar vefrænar orsajrir, þótt
menn séu eigi á eitt sáttir um slika möguleika.
— Finnst yður Karl, að einhver munur
sé á viðhorfi almennings til geðsjúkdóma
hér og heima á íslandi ?
— Ég veit ekki svo vel, hvernig þetta
viðhorf er á íslandi nú orðið svo ég þori
ekki að bera það saman, en áður fyrr hafði
fólk mjög óæskilega afstöðu til þessara
sjúkdóma.
— Þér kannist við orð eins og Klepps-
matur eða Klepptækur. Orðið Kleppur hefur
fengið ákveðna niðrandi merkingú vegna
þess, að þar er eini geðsjúkdómaspítalinn
á íslandi fram til þessa. En eftir því sem
ég bezt veit, þá hefur fólk miklu skynsam-
legri afstöðu til geðsjúkdóma en áður.
— Já, ég kannast við þessi orð frá þvi
í gamla daga, og svona afstöður eru mjög
skaðlegar. Notkun geðfræðiheita í ræðu og
riti sem álösunaryrða er mjög óheppileg
og óviðurkvæmileg. Mér er óhætt að segja,
að hér i Englandi fylgist almenningur vel
með þróuninni í þessum málum og það koma
jafn margir i heimsóknartíma til sjúklings
á geðveikraspítala og hvar annarsstaðar.
Þetta eru engar einangrunarstofnanir eða
fangelsi, öðru nær. Sú skoðun, að huglægir
sjúkdómar séu sjúklingnum sjálfum að
kenna, eða honum til hneisu er óðum að
hverfa, enda samræmist slikur hugsunar-
háttur ekki almennri menntuH og vísinda-
legum framförum.
— Þesskonar breyttur hugsunarháttur
getur væntanlega haft mikil áþrif í þá átt
að sjúklingur nái aftur heilsu sinni?
—- Já, hér komurn við einmitt að mergn-
um málsins. Geðveikrasjúkrahús eru ekki
einungis til þess að vernda umhverfið fyrir
hinum geðsjúku, heldur eiga þau einnig
að vernda sjúklingínn fyrir þjóðfélaginu.
Meðan við rdiðum ekki við berklana,
þá var sá sjúkdómur mikill ægivaldur
í augum alls almennings. Vist á berklahæli,
í eina tíð var það sama og dauðabið. Horf-
ur sjúklingsins voru oft afleitar og viðhorf-
ið var þannig, að helzt var álitið, að berkla-
veikt fólk gæti ekki átt lífsvon. Nú er eng-
inn hræddur um, að hann deyi, þótt hann
fái berkla, og þeir sem fara á berklahæli,
hafa ágætar batahorfur á skömmum tíma.
Ég hygg, að ekki ósvipuð viðhorfsbreyting
hafi átt sér stað um geðsjúkdómana, og í
því er sjúklingnum mikil hjálp.
-—• Er um að ræða mismunandi geðveikra-
spítala að öðru leyti en því, sem við höfum
þegar talað um?
— Algengastir eru hér stórir geðveikraspit-
alar fyrir allar tegundir geðveiki og þesskon-
ar sjúkrahús taka sjúklinga um lengri eða
skemmri tima. í öðru lagi eru til dæmis hér
i Englandi sjúkrahús fyrir sérstakar tegund-
ir af geðsjúkdómum, geðdeildir við almenn
sjúkrahús, og loks dagspítalar, en þeir eru
stofnanir þar sem sjúklingurinn kemur til
lækninga á daginn, en dvelur heima á nótt-
unni.
— Eru þeir fremur fyrir fólk, sem þjáist
af hugsýki?
— Nei, dagspitalar eru jafnt fyrir sturl-
aða sjúklinga sem hugsjúka. En þeir hafa
ákveðna kosti. Sjúklingurinn er i stöðugu
sambandi við sitt eðlilega umhverfi. Það
er hin þjóðfélagslega hlið lækninganna að
koma sjúklingnum inn í samfélagið að nýju.
Samband hans við það hefur rofnað og
eins og ég sagði áðan; sjúkrahúsið á að
vernda hann gegn þjóðfólaginu, en um leið
að skila honum þangað á sinn stað að nýju.
Ef við gerum ráð fyrir því, að eitthvert
sérstakt álag hafi brotið mann niður að
síðustu, fjárhagsvandræði, fjölskylduástæð-
ur svo eitthvað sé nefnt, þá eru þessar sömu
20 VIKAN 30. tbl.