Vikan - 01.10.1970, Blaðsíða 10

Innsigli og eiginhandaráritun Magell-
ans, en leiðangur hans varð fyrstur til
að sigla umhverfis jörðina. Sú ferð
kostaði ólýsanlega erfiðleika: hungur,
sjúkdóma, uppreisnir og dauða.
Ferdinand Magellan var af
portúgölskum aðalsættum kom-
inn, en ekki voru foreldrar hans
auðugir menn. Hann fæddist um
eða eftir 1480 í portúgalska
fjallaþorpinu Trazos Montes.
Héraðsbúar þar þóttu löngum
hugrakkir og harðfengir, en
drengir góðir. Ungur að aldri
var Magellan sendur til dvalar
við hirðina í Lissabon. Þar hlaut
hann menntun góða, einkum í
landafræði og stærðfræði.
Árið 1505 sendu Port.úgalar
fjölmennan leiðangur til Ind-
lands, og hafði Don Francisco de
Almeida forustu hans. Um sjö
ára skeið tók Magellan þátt í
þeim leiðangri sem sjálfboðaliði
og gat sér frægðarorð fyrir
dirfsku og hreysti. Með snar-
ræði sínu tókst honum að bjarga
lífi allra þeirra leiðangursmanna,
er tóku þátt í för til Malakka
árið 1508. Malajarnir höfðu í
ráðagerðum að drepa þá alla
með skyndiáhlaupi og svikum,
cn foringi Spánverja, Sequeiras,
uggði ekki að sér. Mundu Malai-
arnir hafa stráfellt leiðangurs-
liðið, ef það hefði ekki notið
snarræðis Magellans.
Ekki vann Magellan sér þó
hylli yfirmanna sinna. Hann
hafði varað undirkonung Ind-
lands. Alfonso d'Albuquerque,
við illa undirbúnum hernaðar-
aðgerðum, sem undirkonungur-
inn fyrirskipaði. Hernaðarað-
gerðir þessar mistókust, en und-
irkonungurinn, sem var maður
skaobráður og ráðríkur, lagði
fæð mikla á Magellan eftir þetta.
Það varð til þess. að Magellan
sn°ri aftur til 'Portúgals árið
1512. Ári síðar tók hann þátt í
annars einvalda, Karls V. Spán-
arkeisara. Síðan fór hann til
Spánar og hlaut, með aðstoð
áhrifaríkra manna, einkaáheyrn
keisarans, skýrði honum frá
áætlunum sínum, viðvíkjandi
verzlunar- og könnunarleiðangri
miklum, og reyndi, að því er
mælt er, að sannfæra keisarann
um það, að Molukkueyjarnar
lægju á þeim hluta hnattarins,
er heyrði Spánverjum til, sam-
kvæmt úrskurði Alexanders
páfa VI.
Spánarkeisari var þó fyrst í
stað á báðum áttum, en fyrir
áhrif ýmissa mikilsvirtra manna,
afréð hann og ráðuneyti hans, að
ríkið skyldi bera kostnað af slík-
um leiðangri. Hinn 22. marz
1518 voru samningar þar að lúf-
andi undirritaðir með mikilli
viðhöfn. Samkvæmt þeim tóku
þeir Magellan n« Roy Faleiro að
sér forustu leibtu.gursins. Fal-
eiro var kunnur portúgalskur
stjörnufræðingur og stærðfræð-
ingur, er flúið hafði ættjörð sína
og gerzt spánskur þegn, af lík-
um orsökum og Magellan. Þeir
félagar áttu að hljóta fimm
hundraðshluta af væntanlegum
verzlunarágóða leiðangursins,
ríkisstjóravald yfir þeim lönd-
um. er þeir kunnu að finna, og
verzlunarsérréttindi þar, sér og
afkomendum sínum til handa.
Keisarinn dubbaði báða þá fé-
laga til riddara San Jago regl-
unnar og auðsýndi þeim hylli
sína á margan hátt.
Þetta varð til þess. að Magell-
an eivnaðist marga öfundar-
menn, er reyndu að spilla fyrir
honum og hindra, að leiðangur-
inn kæmist í framkvæmd. Var í
Magellan lánaðist ekki að komast lífs
af til heimalands síns aftur. Á eyj-
unni Mactan neituðu eyjaskeggjar að
játast undir vald Spánarkeisara. Ma-
gellan og menn hans gerðu þá inn-
rás, en eyjaskeggjar brugðust til
varnar og hröktu aðkomumenn á
flótta. Magellan var myrtur í þessum
bardaga, eins og teikningin hér að
neðan sýnir.
herferð Portúgala í Afríku,
særðist á fæti í orrustu einni og
var haltur síðan alla ævi.
Er hann kom úr herförinni,
dvaldist hann um hríð við hirð
Emanuels einvaldskonungs á
Portúgal, en þar var hann ofsótt-
ur með rógburði og vanmetinn
svo mjög, að sízt var að undra,
þótt garpur, er þrásinnis hafði
lagt líf sitt í hættu fyrir land sitt
og konung og borið frægðarorð
úr orrustum, gæti ekki við það
unað. Er hann leitaði leiðang-
ursstyrks hjá konungi og kvaðst
hafa í hyggju að leita nýrra og
skemmri leiða til Molukkaeyja,
virti konungur hann varla svars.
Magellan taldi sér að vonum
misboðið. Hann lét skjalfesta, að
hann skipti um þjóðerni lögum
samkvæmt, og gekk í þjónustu
mæli, að þeir hefðu gert tilraun
til að myrða hann. Ekki bætti
það heldur úr skák, að Spán-
verjar litu á þá Magellan sem
portúgalska ævintýramenn, þó
þeir hefðu tekið spánskan rík-
isborgararétt lögum samkvæmt,
en Portúgalar nutu á þeim ár-
um smárrar hylli spönsku þjóð-
arinnar, því töluvert gætti rígs
og öfundar í tvíbýlinu á skagan-
um.
Keisarinn lét róg þennan eins
og vind um eyru þjóta og bauð,
að sleitulaust skyldi unnið að
undirbúningi leiðangursins. Þrátt
fyrir þessa afstöðu keisarans
lágu öfundarmenn Magellans
ekki á liði sínu. Þeim tókst að
æsa almenning, og þó einkum
skríl hafnarhverfanna í Sevilla,
gegn honum með lognum sakar-
giftum, svo að minnstu munaði,
að skríllinn hæfi árás á leiðang-
ursskipin, og við sjálft lá, að
Magellan yrði fangelsaður. Er
þeirri hættu var afstýrt, hófust
deilur með Magellan og Faleiro.
Mun undirróðri portúgalska
S''ndih°’'-ans á Spáni hafa verið
um að kenna, þar eð hann reyndi
eftir mætti að koma "í veg fyrir,
að úr leiðangursáformunum
yrði. Deilum Faleiro og Magell-
an lauk þannig, að Faleiro sagði
sig úr samningum við hann. Ma-
gellan gerðist þá að boði keisar-
ans einn ábyrgur foringi leið-
angursflotans.
Hvorki var floti þessi glæsi-
legur að sjá eða traustur; fimm
gömul, fúin og lítil seglskip, svo
lélega búin, að reyndir sjómenn
töldu varla óhætt að sigla þeim
10 VIKAN 40. tbi.