Vikan - 04.12.1980, Blaðsíða 66

Ragnar Th.)
Guflrún Þórarinsdóttir ósamt eigin-
manni sinum, Sigurjóni Gufljónssyni
fyrrverandi prófasti, að heimili
þeirra í Reykjavik. Ljósm. Ragnar Th.
altaris neyta brauösins og vínsins með
þeim við síðustu kvöldmáltíðina og
þannig fær altarisgangan staðfestingu i
myndinni.
Konur á peysufötum eru þó áreiðan-
lega einstakt myndefni á altaristöflu.
Karen Agnete Þórarinsson, kona Sveins
Þórarinssonar listmálara málaði þó
einmilt peysufatakonur i stað kvenna i
marglitum slæðum þegar hún túlkaði
undrun kvennanna yfir dýrð guðs og er
sú altaristafla i Hróðólfskirkju að Bæ i
Borgarfirði. Sveinn málaði reyndar eina
stærstu altaristöflu á landinu, á Húsa-
vík. og þingeysku fjöllin eru þar i
baksýn. (Sjá mynd.)
Sums staðar eru engar altaristöflur
heldur krossar eða líkneski i þeirra stað.
Dæmi um slíkt eru einmitt á myndum
með þessari grein.
Kjarval kom líka vöð sögu
Meistari Kjarval á heiðurinn af að
minnsta kosti þrem altaristöflum hér á
Biskupsstofu: sóra Bernharflur Guflmundsson.
landi. í Borgarfirði eystra er myndefnið
Kristur og lærisveinarnir og Dyrfjöll i
baksýn. Mjög ólík þeirri töflu er altaris-
tafla að Innra Hólmi undir Akrafjalli.
Einfaldur kross er meginuppistaða
fallegrar töflu þar. Í Blönduósskirkju
mun þriðju töfluna vera að finna.
Ekki eru allar altaristöflur málaðar. I
Hrisey er altaristaflan úr góbelínvefnaði.
Deilt er að visu um það og sumir telja
hana málaða (nánari umfjöllun með
mynd).
Sums staðar eru predikunarstólarnir
ofan við altarið. Svo er í Viðey, Snóks-
dal, Bolungarvik, Eyri við Ísafjarðar-
djúp, Reynistað i Skagafirði og í
Vestmannaeyjum.
Þessi lauslega samantekt sem varð að
mestu til við spjall yfir myndunum
hennar Jóhönnu ætti að sýna fjölbreytni
i kirkjum landsins og að þar er margt
merkilegt að finna.
Hannyrðir í kirkjum
Um hannyrðir i kirkjum átti ég stutt
spjall við frú Magneu Þorkelsdóttur, en
hún hefur fylgt manni sínum, Sigurbirni
Einarssyni biskupi, um allt land á
ferðum hans. Hún er einstaklega glögg
kona á hannyrðir og sjálf hefur hún
unnið svo marga fallega muni að ekki
verður tölu á komið.
Oft gleymist að fleira er list i kirkjum
en altaristöflur, útskurður og fallegir
gluggar. Eitt af því sem oft er litið fram
hjá, talið of sjálfsagður hlutur til aðgeta
sérstaklega, eru einmitt stórfalleg
altarisklæði, höklar og óteljandi finunnir
og listilega gerðir altarisdúkar.
Magnea leit i myndaalbúm til að rifja
upp alla þá fjölmörgu staði þar sem hún
hefur séð fallega handavinnu á ferðum
sinum. Margt kom i Ijós — margt er þó
ósagt.
Kaleikurinn og krossmarkið voru á
mörgum altarisdúkunum og ýmist voru
þeir saumaðir fíngerðasta saumi eða
heklaðir. Magnea kvaðst hafa séð fleiri
heklaða dúka á undanförnum árum.
Yfirleitt er þeirra ekki getið sem dúkana
hafa unnið, en þó er oftast vitað í
upphafi hver gerir dúkana. Síðan
gleymist nafnið og dúkurinn virðist
höfundarlaus. Hógværð hannyrða-
kvennanna er lika oft orsök nafnleysisins.
Víða eru fallegir dúkar í litlum sveita-
kirkjum og kvenfélög ýmissa sveita hafa
lagt metnað sinn í að búa kirkjur sínar
vel. Algengastir eru dúkar sem eru
saumaðir og ýmsar aðferðir eru við
saumana, hægt er að finna venecianskt
bróderí, klaustursaum og heklaða dúka.
Sumir dúkanna eru nýstárlegir og má
þar nefna dúkinn í Saurbæ á Hval-
fjarðarströnd. Hann er saumaður i fínan
hör með krosssaumi. Vinnan á honum
er mjög falleg og fíngerð.
Unnur Ólafsdóttir hefur verið allra
kvenna mikilvirkust við gerð
kirkjumuna. Eitt hennar merkustu
verka er liklega svartur Ttökull i eigu
Hallgrimskirkju. Margir hafa orðið til að
nefna þann grip sem einn hinn fallegasta
og sérstæðasta íslenskra kirkjumuna. Öll
hennar verk eru talin einstæð vegna
fallegs handbragðs og mikillar sköpunar-
gáfu.
Guðrún Jónsdóttir á ísafirði og
Sigrún Jónsdóttir batiklistakona hafa
einnig unnið fjölda kirkjumuna með
nokkuðöðru sniði.
Fróðasta manneskja um hannyrðir í
íslenskum kirkjum mun án efa vera Elsa
Guðjónsson, safnvörður á Þjóðminja-
safninu, en hún hefur skrifað um þetta
efni. Þegar Magnea var að blaða i
myndaalbúmum kornu oft i hugann
minningar um fallega dúka og greinilegt
að þá er mjög viða að finna. í lítilli
kirkju á Snartarstöðum í Norður-Þing-
eyjarsýslu er rnjög fallegur dúkur.
.Raufarhöfn, Ísafjörður (sjá mynd) og
margir fleiri staðir liðu áfram i órjúfan-
legri keðju fallegra hannyrða sem hljóta
að gleðja augað.
Og flestir eldri dúkanna eru eftir
ónefnda konu. Sumir hinna yngri einnig.
Falleg altarisklæði og höklar eru einnig
oft eftir ónefnda listamenn. Og ef blaðað
er í sögunum er sjaldan getið með nafni
kvenna sem sitja við hannyrðir. Það er
því skemmtilegt að vita, að eina undan-
tekningu er að finna í Biskupasögunum í
sögu Jóns biskups Ögmundssonar. Verið
er að fjalla um efnilega skólasveina að
Hólum:
„Þar var ok I fræðinæmi hreinferðug
jungfrú er Ingunn hét. Öngum þessum
var hon lægri í sögðum bóklistum, kenndi
hon mörgum grammatican ok fræddi
hvern er nema viðldi; urðu því margrr vgl
mentir undir hennrr hendi. Hon rétti
mjök lát.inubækr, svá at hon lét lesa fyrir
sér, en hon sjálf saumaði, tefldi eða vann
aðrar hannyrðir með heilagra manna
sögum, kynnandi mönnum guðs dýrð
eigi at eins með orðum munnnáms hcldur
ok með verkum handanna.”
(Biskupasögur, Jóns saga helga, hin
elsta, bls. 241)
Margar fleiri konur hafa víst orðið til
að kynna mönnum guðs dýrð með
verkum handanna síðar þó fæstar séu
þær nafngreindar.
Kirkjulist er margslungin og enginn
ætlar sér þá dul að gera henni
fullnægjandi skil. Ekki einu sinni að
komast lauslega yfirferð. En allir geta
litið í kringum sig, spurt eða skoðað.
Svo ótrúlega margt er að sjá og finna i
kirkjum landsins þó margt hafi týnst
eða tapast.
Kirkjur hafa brunnið. fokið og faliegir
munir glatast en mörgu samt verið
bjargað fyrir mestu mildi. Það er algeng-
ara en menn grunar að munir úr
kirkjum hafi víða flækst og stundum
heilu kirkjumar.
66 Vikan 49. tbl,