Vikan


Vikan - 05.01.1984, Blaðsíða 17

Vikan - 05.01.1984, Blaðsíða 17
Vísindi fyrir almenning Múgæði A14. og 15. öld skaut einkennilegur faraldur upp kollinum hér og þar á Italíu. Fólk hóf að dansa villt og krampakennt og hélt áfram þar til það hneig niður af ofþreytu. Nokkrir döns- uðu sig til dauða. Álitiö var að fólkið heföi fengið dansveikina vegna kóngulóarbits tarantúlu. Fyrir nokkrum árum gerði grunsamlegur sjúkdómur vart við sig meðal stúlkna í vefn- aðarverksmiðju í North-Carolina í Banda- ríkjunum, meðal einkenna var kláði. Konurn- ar sögöu sjálfar að þær hefðu verið stungnar af skordýri. Þessi ályktun er jafnröng og sú fyrri. Bit ítölsku tarantúlunnar er eitrað en maöur deyr ekki af því og það’ leiðir svo sannarlega ekki til dansveiki af nokkru tagi (en að áliti læknisfræöinnar veldur þaö alvar- legum sjúkdómi í miðtaugakerfinu). Enginn hefur heldur getaö fundið nokkra líkam- lega skýringu á tarantismanum svokallaða sem breiddist út frá bænum Tarantos og ekki bara innan landamæra Italíu heldur líka til annarra hluta Evrópu. Seinni tíma ágiskun er aö hræðslan við pestir og stríð hafi komið fram í þessari örvæntingarfullu hegðun. I vefnaðarverksmiöjunni í North-Carolina var heldur ekki hægt að kenna skordýri um öll sjúkdómstilfellin. Tveir sálfræöingar, Alan Kerckhoff og Kurt Back, komust aö þeirri niðurstööu að skordýrið hefði einungis verið til í ímyndun kvennanna. Þeir nefndu skor- dýrið „júníbjölluna”, eftir bók sem þeir skrif- uðu um tilfelliö „the june bug”. Það sem aö þeirra áliti kom sjúkdómnum af stað var að konurnar höfðu gegn vilja sínum unnið mikla eftirvinnu í júní vegna framleiðslu- stöðvunar. Viö þaö urðu þær taugaspenntar og ekki bætti úr skák að flestar þeirra áttu smábörn heima sem voru látin sitja á hak- anum. Þetta eru tvö dæmi um múgæði, annaö harmleikur — hitt ekki eins alvarlegt. Æði, eða móðursýki, er gamalt nafn á sjúkdómi og er notaö eða var notaö um fólk sem fær sjúk- dóm sem það hefur ekki í rauninni þótt það sýni öll einkenni. Þessi einkenni geta verið allt frá krampa til lömunar og blindu. Þegar talað er um múgæði þýöir þaö að svona ímyndaðir sjúkdómar geti líka verið smitandi og breiðst út eins og faraldur. Margir banda- rískir sálfræðingar halda því fram að fyrir- bærið sé ekki óalgengt og ætti þess vegna aö vekja um það umræðu, ekki endilega læknis- fræðilega heldur sem hættumerki um að þjóð- félagslega sé ekki allt með felldu. Til aðgrein- ingar frá persónulegri sálrænni truflun, sem venjulega er kölluö móöursýki, er múgæðið eitthvað sem getur smitað heilbrigt fólk. I þessu tilfelli er einnig hægt að tala um flótta, þótt ekki sé hann áformaður, frá einhverju óbærilegu. I rannsóknum á fyrirbærum af þessu tagi frá síðari árum hefur streita alltaf verið orsökin og oftast eru mörg streitu- einkenni samofin. í blaöinu „Archives of General Psychiatry” hafa þeir Gary Small og Armand Nicholi, sál- fræðingar viö Harvardháskóla, lýst tilfellum sem þeir skilgreina sem múgæði i skóla í Nor- wood í Massachusetts. Það var er nemendur söfnuöust saman til morgunsöngs í lok maí. Þá veiktist drengur í 5. bekk og það leið yfir hann. A næstu mínútum uröu einnig nokkur börn nálægt honum lasin. Og fyrirbærið breiddist út. 34 nemendur þurfti að leggja á sjúkrahús. Um 50 aðrir fengu meðhöndlun í skólanum. Heilbrigðiseftirlitið hóf leit að smitbera. Það var leitaö í drykkjarvatninu, í skólamatnum og loftræstingarkerfinu — en án árangurs. Samtímis byrjuöu þeir Small og Nicholi sína eigin rannsókn. Þeir fundu það sem þeir álitu ótvíræða sönnun um sálrænt smit. Einkennin líktust þeim sem koma fram við múgæöi: svimi, öndunarerfiðleikar, höfuð- verkur, uppköst og magaverkur. Öll börnin urðu fljótt heilbrigð aftur. Sál- fræöingarnir tveir bentu einnig á nokkrar greinilegar orsakir fyrir faraldrinum. Skóla- stjórinn, sem var vinsæll, ætlaöi aö hætta, sjötti bekkur átti próf í vændum og auk þess skólaferöalag sem allir hlökkuðu til og sem var fyrir flesta fyrsta ferðin að heiman. Slík tilfinningaleg streita er nóg til aö leysa múgæði úr læðingi. Skólar verða sérstaklega oft fyrir þessu. I skóla í Alabama fengu til dæmis árið 1973 95 nemendur og 3 kennarar óútskýranlegan kláöa og önnur einkenni. I sambandi við mænusóttarfaraldur uröu 118 nemendur í enskum stúlknaskóla allt í einu veikir, en enginn af mænusótt. Eitt lekandatilfelli í skóla í miövesturhluta Bandaríkjanna kom af stað 84 tilfellum móðursýkislekanda. Verksmiðjur eru annað hættusvæði. Sál- fræðingurinn Michael Colligan við National Institute of Occupational Safety and Health í Bandaríkjunum er sérfræðingur í iðnaðar- múgæði. Hann segir í grein í „Science news” að ótti við mengun og eiturefni, óbeit á yfir- mönnum og vinnunni sjálfri, ekki síst til- breytingarlausri vanabundinni vinnu, allt þetta séu þættir sem valdi streitu og geti leitt til sálrænna sjúkdóma er fari um eins og eldur í sinu. Færibandavinnan er algengasta orsök sálrænna sjúkdóma. Oft fléttast fleiri streituþættir saman og enginn þeirra þarf aö vera sérstaklega augljós. Jafnvel minnihátt- ar mengun getur valdið þunglyndi á löngum tíma. Tilfinningastreita getur smám saman minnkað mótstööuaflið gegn líkamlegri ert- ingu. Ef margir á sama vinnustað veröa lengi aö þola slík óþægindi getur sináræði eins og til dæmis óþægileg lykt orðið neistinn sem kveik- ir báliö. Ef viðkvæmum einstaklingi fer að líða illa getur það nægt til þess aö aörir fara að tengja sínar duldu óþægindatilfinningar og hugsanleg einkenni viö þessa vondu lykt og svo verða þeir líka veikir. Harry Bökstedt Einkaréttur á ísiandi: Vikan Colligan kemst aö þeirri niðurstöðu að við verðum að reikna með múgæði sem mögu- leika þegar leitað er að ástæðunni fyrir óút- skýranlegum farsóttum. Það ætti að vera jafnsjálfsagt að safna upplýsingum um streitu eins og aö leita aö sýklum og eitri. Það sem mælir gegn þessu er að sjúkdóms- lýsingin múgæði gæti verið afsökun til að gera ekkert við hugsanlegri mengun á vinnustaö. Colligan álítur aö meiri hætta sé á aö litið verði framhjá sálrænum streituþáttum ef alltaf er einblínt á líkamleg umhverfisvanda- mái. 1. tbl. Vikan 17
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.