Vikan - 22.01.1987, Blaðsíða 27

hans, sem hafi innihaldið iridíum og osmíum,
blandast miklu magni jarðefnis og þyrlast upp i
lofthjúpinn. Niðurfall rykskýsins hafi síðan leitt
til myndunar iridíum- og osmíumríkra jarðlaga
yfir alla jörðina.
Flestir hafa nú fallið frá hugmyndinni um geim-
skýið. Útreikningar hafa nefnilega sýnt að til þess
að geimský geti borið með sér það magn iridíums
og osmíums, sem um er að ræða, þurfi þveiTnál
þess að vera að minnsta kosti 860 þúsund billjón
kílómetrar, en þéttleiki þess að svara til 100 þús-
und vetnisatóma á rúmsentímetra. Þetta eru um
það bil tíu sinnum hæni gildi en þekkt eru í geim-
skýjum í nágrenni við vetrarbrautina okkar. Flestir
telja því að árekstur halastjömu eða loftsteins við
jörðina sé líklegri skýring.
Nú er einungis eftir að gera upp á milli
halastjömu og loftsteins. Halastjömur
samanstanda af föstum kjama úr bergi
og frosnum vökvum. Berghlutamir
dreifast um ísinn og hann heldur þeim
saman. Gjaman er því sagt að kjami halastjömu
líkist helst skítugum snjóbolta. Halastjama er
langtum léttari en jafnstór loftsteinn sem saman-
stendur af þéttu bergi.
Þegar halastjömur nálgast sólina bráðnar hluti
af kjama þeirra en hið mikilfenglega útlit [xirra
kemur til vegna upplýsts vatnsstroks sem leggur
aftur af þeiin. Ekki er óalgengt að halastjömur
tapi hundmðum milljóna tonna af gufu og ryki
þegar þær fara sem næst sólinni.
Vegna efnasamsetningar halastjama er talið
ólíklegt að árekstur þeirra við jörðina geti skýrt
myndun hinna iridíum- og osmíumríku jarðlaga.
Af þeim utanaðkomandi áhrifum, sem til greina
koma, hallast því flestir að loftsteinskenningunni,
en vitað er að loftsteinar hafa að geyma vemlega
miklu meira af iridíum og osmíurn en yfirborðslög
jarðarinnar.
Ef gengið er út frá meðalefnasamsetningu
loftsteina má gera ráð fyrir að þvermál
þess loftsteins, sem olli ósköpunum í lok
kritartímabilsins, hafi verið um það bil tíu
kílómetrar og að hann hafi skollið á jörð-
inni með allt að því 80 000 kílómetra hraða á
klukkustund. Alvarez hópurinn telur að þyngd
loftsteinsins hafi verið á bilinu 100 1000 billjón
tonn og að árekstrarorkan hafi samsvarað 100
milljón milljón tonnum af sprengiefninu TNT!
Reiknað hefur verið út að ef þessari orku væri
dreift jafnt um yfirborð jarðarinnar jafngilti það
því að tíu kjamorkusprengjur, hver af sömu stærð
og Nagasaki-sprengjan, væm sprengdar á hveijum
ferkílómetra af yfirborði jarðarinnar. Allt í allt
jafngildir þetta orku 5000 milljón Nagasaki-
sprengja!
Frekari útreikningar sýna að við áreksturinn
hafi rykský það sem þyrlast upp í lofthjúpinn
verið allt að því 60 sinnum þyngra en loftsteinn-
inn sjálfur, það er 6000-60000 billjón tonn. Þetta
gífurlega rykmagn hefur borist um allan lofthjúp-
inn og því hefur einungis litíll hluti sólarljóssins
náð niður að yfirborði jarðarinnar. Rökkur hefur
þvi ríkt í langan tíma, að öllum líkindum í nokk-
ur ár. Undir slíkum kringumstæðum hefur ljós-
tillífun plantna verið útilokuð og því hefur
fæðukeðja lífríkisins rofnað. Slíkt hefur vissulega
leitt til mikillar röskunar á hinni lífrænu náttúm
og ef til vill orsakað aldauða risaeðlanna og ann-
arra líftegunda. Niðurfall rykskýsins leiðir síðan
til myndunar iridíum- og osmíumríkra jarðlaga
um aUa jörðina. Hér er að visu um ósannaða til-
gátu að ræða en hugmyndin hefur vakið verð-
skuldaða athygli og gefið tilefni til frekari
rannsókna.
rátt fyrir ákvcðinn árangur verður því
ekki neitað að ýmsir vankantar em á
loftsteinskenningunni, til dæmis sú stað-
reynd að fyrir marga hópa lífvera, svo
sem hitabeltisplöntur, ákveðnar spen-
dýrategundir, krókódíla og fugla, hefur árekstur-
inn (ef hann átti sér stað) ekki verið jafnafdrifa-
ríkur og hann var fyrir risaeðlumar. Ennfremur
hefur verið sýnt fram á að lífskraftur nokkurra
tegunda var í mikilli hrörnun mörgum milljónum
ára áður en krítartímabilinu lauk. Þetta gæti bent
Hafa árekstrar loftsteina eða halastjama við jörðina reglulega orsakað fjöldahvarf lif'gunda?
4. TBL VIKAN 27