Vikan - 06.05.1993, Blaðsíða 26

ÞYÐING: ÞORDIS BACHMANN
Kennið krökkunum að
umbun fáist fyrir vel
unnin störf, að peninga
verði að vinna sér inn, aö
sjálfstæði sé dyggö og aö
bera eigi virðingu fyrir ábyrgð-
artilfinningu - áður en það er
um seinan.
Sara, sex ára, hieypur grát-
andi inn í eldhús. Hún er búin
að týna nokkrum kubbum úr
kubbasettinu og getur ekki
lokið við húsið. „Haföu ekki á-
hyggjur af því, elskan,” segir
mamma hennar í huggunar-
tón. „Við skulum kaupa annað
sett.”
Davíð, tíu ára, fær sér
vinnu við blaðburð. Þremur
vikum síðar kvartar hann yfir
því við móður sína að starfið
sé sér ofviöa. Hún fer því á
fætur klukkan fimm á morgn-
ana og ekur honum um hverf-
ið áður en hún fer til sinnar
vinnu.
Margréti, tólf ára, langar
mikið í sólgleraugu sem kosta
þrjú þúsund krónur. „Það er
helmingurinn af matarpening-
unum yfir vikuna," segir móðir
hennar hneyksluð. Hún lofar
þó að gefa Margréti sólgler-
augun í afmælisgjöf.
Jón, 23 ára, tók stúdents-
próf fyrir tæpu ári en finnur
ekki starf „við sitt hæfi”. Hann
býr því heima, borgar hvorki
fyrir fæði né húsnæöi og lætur
móður sína elda ofan í sig og
þvo af sér.
Fólki bregður í brún við
þennan lestur, ekki síst
vegna þess að dæmin lýsa
raunverulegum börnum sem
hafa lítinn skilning á gildi
peninga og tilgangi vinnu.
GULLVÆGAR REGLUR
TIL AÐ INNRÆTA
KRÖKKUM HEPPILEGT
VERÐMÆTAMAT
Fólki bregður vegna þess að
dæmin undirstrika nýtt þjóð-
félagsfyrirbæri: heimtufrekir,
dekraðir krakkar orönir að
fullorðnu fólki sem getur ekki
eða vill ekki standa á eigin
fótum.
Ungu fólki á aldrinum 18 til
25 ára, sem býr heima, fer sí-
fellt fjölgandi. Margir borga
enga húsaleigu, taka ekki þátt
f heimilisútgjöldum, þvo ekki
einu sinni af sér. Hvort sem
barnið þjáist af leti eða
græðgi hafa margir foreldrar
sömu sögu að segja: „Sonur
minn (eða dóttir) ber hrein-
lega ekkert skynbragð á pen-
inga.”
Hvernig öðlast ungt fólk
peningavit? Þegar bornar eru
saman uppeldisaðferðir þeirra
foreldra sem ala upp ósjálf-
stæð börn og þeirra sem ala
upp sjálfstæð börn er niður-
staðan þessi: Þegar foreldrar
móta skýra fjárhagslega
stefnu - í orðum og æði - er
miklu líklegra að uppeldið skili
ungri manneskju sem er
reiðubúin að takast á við erf-
iðan fjármálaheim.
Eftirfarandi skrítla segir
meira en mörg orð: Kona í-
klædd loðfeldi og með gim-
steina ýtti unglingssyni sínum
í hjólastól. „Getur hann ekki
gengið,” spurði annar vegfar-
andi. „Vitanlega getur hann
gengið,” svaraði móðirin með
þjósti. „En Guði sé lof fyrir að
hann þarf þess ekki!”
Skrítlan er dapurleg og
hana má túlka sem beina
gagnrýni á þá foreldra sem
finnst sér bera skylda til að
sjá börnunum fyrir „áhyggju-
lausu” lífi vegna þess að „þau
eru ekki ung nema einu sinni”.
Það getur verið afar skaðlegt
að gera of mikið fyrir börnin í
stað þess aö kenna þeim um
vinnusiöferði og mikilvægi
peninga. Það er þjálfunaratriði
að fara vel með peninga og
skilja hvað þarf til að vinna
sér þá inn. Kenni foreldrar
börnum sínum ekki þá lexíu
ræna þeir börnin hæfni til að
glíma við hlutina sem þau
þarfnast síöar á ævinni.
Og þau eiga svo sannar-
lega eftir aö þarfnast hennar.
Sérfræðingar segja að þegar
börn dagsins í dag vaxi úr
grasi muni þau eiga í höggi
við óútreiknanlegt efnahagsllf,
veröbólgu, efnahagskreppur,
breytilega vexti, þverrandi
kaupmátt, óstöðugan vinnu-
markað og skort á íbúðarhús-
næði fyrir þá lægra launuðu.
Það er því ekki verið að gera
krökkum neinn greiða með
því aö leggja til þægilegt um-
hverfi þar sem þau eru látin
leggja lítiö eða ekkert af
mörkum og halda að pening-
arnir vaxi í seðlaveskinu þínu.
Þeir sem hefja „gamaldags”
verðgildamat til vegs og virð-
ingar geta þó gefið börnum
sínum dýrmæta gjöf: lykilinn
að því að standa á eigin fótum.
Til að hefja það ferli eru hér tíu
gullvægar uppeldisreglur.
1. SPARIBAUKANA
AFTUR
Engin bernska er fullkomin án
sparibauks. Frá þriggja ára
aldri stuðla sparibaukar að því
að sparnaður verður leikur -
leikur sem getur þróast upp í
lífstíðarvana.
2. GEFID BÖRNUNUM
VASAPENINGA
Það þarf áralanga þjálfun til
að verða sniðugur og ábyrgur
neytandi sem kann að leggja
saman í ávísanahefti og forð-
ast skuldasúpu. Þegar börn fá
reglulega vasapeninga læra
þau snemma grundvallarreglu
í fjárhagsáætlanagerð: engir
peningar, engin eyðsla. Það
er jákvætt að barnið þrái það
sem verið er að safna fyrir og
verði jafnvel óþolinmótt. Það
er ekki nærri eins fullnægjandi
að fá allt sem maður bendir á.
3. LÁTIÐ BÖRNIN
OPNA EIGIN
BANKABÖK
Um sex ára aldur ættu börn
að geta skilið að bankinn er
ekki að „taka” peningana
þeirra heldur hefur þá í ör-
uggri vörslu og bætir við þá.
Til að koma hugtakinu til skila
má taka hundrað króna seðil
og leggja tíu krónur við hlið
hans. Útskýrið síðan fyrir
barninu að hundrað krónur í
banka verði fljótlega tíu krón-
um meira virði.
4. LÁTIÐ BÖRN
TAKA ÞÁTT Í
HEIMILISVERKUM
Börn eru iðin að eðlisfari og
orka þeirra fer oft til ónýtis.
Stundum kemur fyrir að mæð-
ur þurfa að krefjast þess aö
börnin rétti hjálparhönd en oft
þarf aðeins að leyfa þeim
það. Vinnan gengur að vísu
hraðar og auðveldlegar fyrir
sig ef ungviðið er hvergi nærri
en aldrei ætti að letja litla
hjálparhönd.
Munið þó að verk krakk-
anna verða ekki fullkomin;
ekki gagnrýna. Þau slóra og
kvarta en ekki gefast upp á
þeim. Gefið þeim sanngjarnan
tíma til að Ijúka verkinu en
ekki krefjast þess að þau séu
jafnskilvirk og þið og ekki
refsa þeim ef þau eru það
ekki. Þegar börn fá að hjálpa
til við einfalda hluti líður þeim
sem hæfum og nauðsynleg-
um hluta fjölskyldunnar.
5. LÁTID VERKIÐ
HÆFA BARNINU
Ekki ætlast til þess af börnum
undir tólf ára að þau vinni ein
eöa takist á við verkefni sem
þau ráða ekki við að leiða til
lykta. Hvar á að byrja? Því
ekki að láta tveggja til fimm
ára rífa salatblöð [ salatið,
hræra kökudeig eða tæma
ruslafötur? Vinnið sjálf við hlið
þeirra eða setjið þau með
eldra barni. Einbeitingin fer
eftir aldri og starfi en þumal-
fingursregla er að tveggja ára
vinni í tvær mínútur, þriggja
ára í þrjár mínútur og svo
framvegis upp aldursstigann.
Verkefni sem snerta vatn eru
alltaf vinsæl hjá börnum. Ekki