Heima er bezt - 01.03.1951, Blaðsíða 7

Nr. 1
Heima er bezt
3
Barnið mitt var numið á brott
Viðtal við Guðbjörgu Guðbrandsdóttur,
sem verður 75 ára í vor
„ÉG VAR niðursetningur þegar
ég var barn. Þá tók enginn svari
mínu, en margir urðu til þess að
setja í mig olnbogana. Ég varð
því að gera annað tveggja, að
þegja og beygja mig, eða rísa
upp öndverð og svara fyrir mig
fullum hálsi.“
Guðbjörg Guðbrandsdóttir er
bráðum sjötíu og fimm ára. Hún
er fædd í sveit og alin upp á
hrakningi, brauzt úr bandinu
rétt eftir ferminguna og var
vinnukona á mörgum bæjum,
trúði manni of vel og eignaðist
barn með honum, sem hann
nam á brott án hennar vitund-
ar, síðar giftist hún verkamanni
og vann utan heimilis til að afla
brauðs. Nú dvelur hún í Elli-
heimilinu Grund í Reykjavík.
Hún er lág vexti, hnellin, stór-
leit og skarpleit, einbeitt og há-
leit, nokkuð hvöss í máli á
stundum.
„Maður er búinn að reyna,
hvað þessi heimur er — og sér
því ekki eftir því að yfirgefa
hann.“
Þessar tvær málsgreinar, sem
hún mælti, þegar ég talaði við
hana nýlega, lýsa henni vel. Hún
hefur aldrei látið neinn vaða of-
an í sig. Og það er töluverð
harka og kaldhæðni í hljómfall-
inu, þegar hún segir síðustu
setninguna, eins og hún vilji
segja við þennan heim, sem hún
hefur lifað í: „Já, þú missir nú
bráðum takið á mér, bannsett-
ur,“ eins og hún hrósi sigri yfir
honum. Hann sé svo sem ekki
alltaf hæstiréttur.
Saga Guðbjargar Guðbrands-
dóttur er jafnframt saga margra
íslenzkra alþýðukvenna. Hörð
lífsbarátta, þungbært strit, sem
á stundum virtist tilgangslaust,
en um leið ódrepandi þolgæði og
þrek.
Hún fæddist 5. maí 1876 í Haga
í Holtahreppi í Rangárvalla-
sýslu. Faðir hennar var bóndi
þar, en foreldrar hennar voru
bræðrabörn. Þau urðu fimm
systkinni, en móðir hennar
lézt af barnsburði harðinda-
veturinn 1881. Harðréttið og
fátæktin var svo mikið, að
hún þoldi það ekki og lét lif-
ið. Guðbjörg man lítið eft-
ir móður sinni, en það fyrsta sem
hún minnist er, að móðir hennar
kom inn með snjó í fötu til að
bræða, því að ekki náðist til
vatns, allt var botnfrosið. Móð-
ir hennar kom þá utan úr göng-
um, sem grafin höfðu verið
gegnum skaflinn frá dyrunum
alllanga leið. Faðir hennar
stundaði róðra í Þorlákshöfn og
á Eyrarbakka á vertiðum; hann
var elju- og dugnaðarmaður, en
erfiðleikarnir voru næsta óyfir-
stíganlegir. Guðbjörg var því
ekki lengi hjá honum eftir að
móðir hennar lézt. Hún man það
helzt úr samvistunum við hann,
hve hún fagnaði honum, þegar
hann kom inn í baðstofuna með
mjólkurfötuna og rétti henni
mjólkursopa. Hann var nær-
gætinn við börnin sín móður-
laus og tók telpuna á hné sér á
kvöldin og greiddi hár hennar og
þvoði, en bjó hana síðan í hátt-
inn.
Faðir hennar réði til sín ráðs-
konu, en varð að láta tvö börn-
in frá sér fara — á sveitina. Og
miðbörnin urðu fyrir því, Guð-
björg, fimm ára og Sigurður,
fjögurra ára. Og um leið og
hún fór frá föður sínum, byrj-
uðu hrakningar hennar.
„Mér var varpað út í harða
veröld, einmana og óstudd, mál-
svarslaus, á miskunn ókunn-
ugra.“
Þannig var ástatt á bæ þeim,
sem Guðbjörgu var komið á, að
þar bjuggu öldruð hjón og var
bóndinn þó allmiklu eldri. Lá
hann rúmfastur vegna fótaveiki.
Ráðsmaður var fyrir búinú,
hörkutól, kvennamaður og
drykkfelldur. Sagt var, að heim-
ilið væri efnað, en efnin gengu
fljótt til þurrðar fyrir óráðsýju
ráðsmannsins.
Guðbjörg GuSbrandsdóttir.
„Mér leiddist ákaflega. Það
var eins og mér hefði verið hrint
út frá öllu því, sem ég unni. Ég
grét mig í svefn og naut hvergi
neins athvarfs nema hjá gamal-
menninu í rúminu. Stundum,
þegar ég var atyrt og barin, reis
hann skjálfandi upp og kvað
engan hafa rétt til að berja
barnið. Ég man, að ég flýði
stundum undir sængina til hans,
lítil, skjálfandi og grátandi. Mér
þótti vænt um þennan gamla
mann. Ég var alltaf látin ganga
berfætt, en svo hagaði til, að
ekkert tún fylgdi bænum, held-
ur aðeins mýri. Það reif af mér
á fótunum og kálfunum, sérstak-
lega þar sem pilsgopinn slettist
blautur með rauðamýri í sér.
Mér leið því illa, einnig líkam-
lega. Mér var ofgert við vinnu.
Ég vann heila dagana að því að
moka flórinn undan sex eða sjö
nautgripum, en ég loftaði varla
skóflunni tómri, mér gekk líka
erfiðlega að halda á henni. Ég
var hrædd á ýmsan hátt. Krakk-
ar komu með brekán yfir sér, þar
sem ég var að paufast við þessa
vinnu, og þóttust vera draugar,
en. ég næstum því ærðist af
hræðslu. Það kom oft fyrir, að
ráðsmaðurinn sparkaði í mig,
sérstaklega þegar hann var