Heima er bezt - 01.03.1951, Blaðsíða 19

Nr. 1
Heima er bezt
15
að Himnaríki í
aðeins fyrir afskræmd fái hann sæti?
Óðs manns þvílíkt tel ég læti!
Þú kannt ekki að skammast þín, kerlingarraftur.“
Kerling svarar honum fullum stöfum aftur: «
„Af fegurð, unað, ynnileik þótt nóg
mér alvaldur hefði gefið, þó
óspjölluð, saklaus, allt eins hrein
eg mundi hafa úr veröld gengið.“
Þá sagði Pétur: „Það er mein,
að þetta hef ég ei reyna fengið!“
En þetta mælt var alveg ei orð,
óðara en hún stóð niðri á manna storð,
yndisfögur og unaðsrjóð
og æskublómi á kinnum stóð;
í stuttu máli: önnur ei
svo yndisleg á jörð var mey.
Bjó hún síðan brögnum hjá,
— bráðum endar ríma —;
en himnum sást hún aftur á
aldrei nokkurn tíma.“
Úr gömlum blöðum;
Höfuðstaður
1 a n d s i n s
ÞAÐ VAR fyrst eftir að komið var
fram á 16. öld, að menn tóku alvarlegi
að hugsa um það að koma á fót kaup-
stöðum og stofna til höfuðstaðar á Is-
landi. En það var ekki Reykjavík, sem
mönnum varð fyrst fyrir að nefna,
þegar um þetta mál var að ræða. Hug-
urinn stefndi í allt aðrar áttir. Þannig
bentu sumir á Hafnarfjörð, t. d. Árni
Magnússon og Páll Vídalín, líklega mest
af því, að sá verzlunarstaður lá rétt
undir handarjaðrinum á stiptamtmannin-
um, er sat á Bessastöðum. Aðrir slógu
upp á Oddeyri, t. d. Jón Jakobsson
sýslumaður, faðír Jóns Espólíns. Það
var varla við að búast, að Reykjavík
eða Hólmurinn, sem verzlunarstaðurinn
þá var kallaður, væri þar til nefndur,
því verzlunarstaðar- og þjóðlífsstraumarn-
ir höfðu valið sér aðra farvegi. Það var
upphaflega tilviljun að þakka, að þess-
um verzlunarstað óx svo fiskur um hrygg,
að hann síðar þótti svo sem sjálfkjörinn til
að vera höfuðstaður landsins.
I byrjun 18. aldar var það engin til-
komumikil eða glæsileg sjón, sem blasti
við áhorfandanum, er hann leit ofan af
Öskjuhlíð niður til víkurinnar. Nokkur
léleg bæjarhús og óséleg kot til og frá á
stangli niður við sjóinn og uppi í kvos-
inni, með illa ræktuðum grasblettum um-
hverfis, var allt, sem þar gat, að líta. Þess-
ir litlu gróðurblettir voru umkringdir af
berum holtum, blásnum melum og hálf-
gröfnum mýrum með móhraukum til og
frá. Niðri í kvosinni, milli tjarnarinnar og
sjávarins, stóð bærinn Reykjavík með 8
hjáleigum í fylkingu umhverfis. Hjáleig-
urnar voru Landakot, Götuhús, Grjóti,
Melshús. Hjáleiga (nafnlaus, heima við bæ-
inn), Stöðlakot, Skálholtskot og Hólakot.
Grannbæirnir voru Arnarhóll, með hjáleig-
unni Litla-Arnarhól, fyrir austan lækinn,
og Hlíðarhús, með hjáleigunni Ananaust-
um, og Sel, fyrir vestan kwosina. Fyrir
Hlíðarhúslandi lá Örfirisey eða Effersey, er
áður fyrri hafði verið áf'öst við land, en um
þessar mundir aðeins tengd við það um
fjöru með grandanum eins og nú. Þar
stóðu bæjarhús og 2 kot, og ennfremur
verzlunarhúsin, sem voru allt annað en á-
sjáleg. Höfðu þau endur fyrir löngu verið
flutt úr hólmanum er þau áður höfðu
staðið, og kallaður var Grandhólmi. Hann
lá milli Akureyjar og Iands, en var nú
MAZEPPA
Alþýðin í Úkraínu fylgdi fast
keisara sínum. Hún óttaðist
pólsk yfirráð, ef Rússar biðu
ósigur og tortryggði hinn aldr-
aða, pólskættaða stórfursta.
Uppreisn Mazeppa var barin
rofinn af sjávargangi fyrir löngu síðan og
stóð ekki upp úr nema um fjöru. Af hólma
þessum dró verzlunarstaðurinn nafn. Höfn-
in eða skipalægið hafði þá verið á víkinni,
sem er innilukt milli Eyðis á Seltjarnarnesi,
Akureyjar og lands að innanverðu. Hefur
það varla getað verið tryggilegt skipalægi
í vestanáttum, enda var nú búið að flytja
það á þann stað, sem nú er höfnin í
Reykjavík. — (Elding 1901).
Dánartilkynning
VÉR LEYFUM oss með sorg og sökn-
uði að tilkynna ættingjum og vinum, að
N.. N. í gær var burtkallaður héðan til
betra lífs eftir stutta legu. Vér notum um
leið tækifærið til að lýsa því yfir, að það
er vor fyilsta sannfæring, að hinum ást-
kæra framliðna hefði orðið lenga lífs auð-
ið, ef hann hefði brúkað Lautzners maga-
pillur. Fást í lyfjabúðum. Verð 3 kr.
Syrgjandi ættingjar.“
(Elding 1901),
niður og Batorín, höfuðborg
hans, jöfnuð við jörðu. Með lít-
ið lið komst Mazeppa á flótta yf-
ir til Karls 12.
Sumarið 1709 voru herir Ma-
zeppa og Karls 12. gersigraðir
við Púltava. Karl 12. og Mazeppa
komust undan á flótta til
Tyrkjaveldis, en er þangað kom
örvænti hinn aldraði Kósakka-
hetmann um hag sinn, tók inn
eitur og lét þar líf sitt.
í þjóðkvæðum og þjóðsögum
Úkramubúa er Mazeppa borin
illa sagan. Svik hans við Pétur
mikla, ósigur og dauði eru höfð
að háði, og ekki dregin fjöður
yfir sviksemi þá og klæki, sem
mjög þóttu einkenna þenna
æfintýramann.
Mazeppa var ekki bara svik-
ull og klækjóttur æfintýramað-
ur. Hann var lika hetja og karl-
menni, og maður gædddur mikl-
um gáfum. Hinn rómantíski
æfiferill hans hefur löngum
kitlað viðkvæmar sálir skálda
og listamanna. Hann hefur orð-
ið yrkisefni fjölmargra ljóð-
skálda og leikritahöfunda og
tónskáld og málarar hafa líka
gert sitt til þess að gera nafn
hans ógleymanlegt.
Baldur Bjarnason.