Heima er bezt - 01.01.1958, Blaðsíða 20

MERKILEGT
VÍSIN DAAFREK
SKRIÐUFÖLL OG SNJÓFLÓÐ
eftir ÓLAF JÓNSSON
e t t a er eitt hinna stærstu og vönduðustu
fræðirita, sem út hafa verið gefin á íslándi,
bæði að efni og frágangi. Samnig þess er
afreksverk, og útgáfan ber vitni upm stórhug
og traust á íslenzkum lesendum, að þeir kunni að meta
það, sem vel er gert.
Eins og nafnið bendir til, fjallar ritverkið um skriðu-
föll og snjófljóð; er það í tveimur bindum, fyrra bindið
er um skriðurnar, en hið síðara um snjóflóðin. Alls er
það fullar 1100 blaðsíður, prýtt fjölda mynda og prent-
að á úrvalspappír, svo að fáar bækur eru vandaðri að
ytri gerð.
En þótt útgerð bess öll sé með ágætum, þá er það
ekki meira en efni þess á skilið. Skal þess nú gerð
nokkur grein, en vitanlega verður ekki unnt að rekja
einstök atriði, nema eftir nákvæman iestur og mikla
könnun.
Fyrra bindið hefst á almennum inngangi og almenn-
um skilgreiningum hugtaka um ofanföll af öllu tagi.
í þeim kafla eru efnismiklar skrár og línurit um tíðni
skriðufalla hér á landi eftir mánuðum, öldum, héröðum
og tjóni. Er geysileg vinna að baki þessum töflum, þótt
forsendur fyrir sumum þeirra séu að vísu of litlar, til
fullkominnar hagskýrslu um þessi efni. Er þessi kafli
einskonar allsherjarinngangur að verkinu. Annar kafli
fjallar um orsakir, einkenni og flokkun skriðufalla,
ásamt um varnir þær, er við verður komið. Efni þess-
ara tveggja kafla er að vísu að miklu leyti fengið úr
almennum fræðiritum, en stutt rannsóknum höfundar
og sett fram á aðgengilegan og skilmerkilegan hátt,
svo að hver maður getur haft fullt gagn af. Þó hefði
ég osið, að fleira hefði verið tekið af innlendum dæm-
um í sambandi við skilgreiningarnar. Næsti kafli er um
forn framhlaup hér á landi. Þykir mér hann merkasti
kafli allrar bókarinnar. Framhlaup af ýmsu tagi eru
mikilvægur þáttur í mótun landls vors. Má kalla, að
þeirra verði vart í nær hverri fjallshlíð. En mjög hefir
skort á um rannsókn á þeim, og jarðfræðinga greint á
um myndun þeirra, sem vænta mátti, þar sem engin
allsherjarrannsókn var fyrir hendi. Ólafur hefir rann-
sakað mörg stærstu og merkustu framhlaupin af mikilli
nákvæmni og vandvirkni, og hikar hvergi við að láta í
ljós skoðanir sínar um tilkomu þeirra, þótt hann greini
á við eldri tíðar menn. Vel má vera, að hann sé sums
staðar fulldjarfur í ályktunum, og hafi sézt yfir mark-
verða hluti, slíkt er ekki óvenjulegt, þegar unnið er
brautryðjendastarf, en rannsókn þessi er starf braut-
týðjandans, sem lengi munu sjást spor efir í íslenzkum
náttúrurannsóknum. Hefir Ólafur unnið þar ómetanlegt
afrék. Loks er alllangur kafli um nokkur erlend skriðu-
föll, mun mörkum þykja að honum hin mesta bókar-
bót, og ýmislegt skýrist betur við lestur þeirra, þótt
þau hinsvegar séu ekki nauðsynleg í þessu verki, og má
slíkt hið sama segja um frásagnir af snjóflóðum erlendis
í síðara bindinu.
Fyrsti hluti síðara bindis er á sama hátt almenn snjó-
flóðafræði, þar sem skýrt er frá tildrögum þeirra, eðli
og viðbrögðum, á líkan hátt og farið er með skriðurnar
áður. Síðan er lýst þar nokkrum erlendum snjóflóðum.
Síðari hluti beggja binda, og meira en helmingur af
stærð þeirra, eru annálar um skriðuföll og snjóflóð,
frá því sögur hefjast hér á landi og til ársins 1957. Loks
er nákvæmt og vandað registur.
Frá öndverðri íslands byggð, hafa skriðuföll og snjó-
fljóð verið tíðir viðburðir, sem vænta má eftir lands-
lagi og veðurfari. Hafa þau oft valdið stórtjóni, þótt
minna hafi úr orðið en vænta mætti vegna strjálbýlis
landsins og lítilla mannvirkja. En eins og höf. bendir á,
fer sú hætta nú mjög vaxandi með þéttbýli og auknum
verklegum framkvæmdum. En því merkilegra má það
heita, að vér höfum verið alls ófróðir að heita má um
eðli þessara náttúrufyrirbæra, og enn fáfróðari um,
hversu mætti verjast tjóni af þeirra völdum. Frá hag-
nýtu sjónarmiði er því bók þessi harla mikilvæg, og
ættui í rauninni kaflar hennar að lærast af hverjum
þeim manni, sem fæst við mannvirkjagerð, og af íbúum
þeirra héraða, sem í mestri hættu eru af ofanföllum,
en urn það gefur bókin góða vitneskju. AUar rann-
sóknir höfundar á skriðuföllum virðast unnar af þeirri
kostgæfni, sem fremst verður á kosið, og Ijóst er, að
margar niðurstöður hans eru ekki einungis merkar
Framhald á bls. 34.
18 Heima er bezt