Heima er bezt - 01.12.1995, Síða 14

Ingvar Björnsson:
Látra-
Biörg
A#ft#
AF MERKU FOLKI
Hér áður fyrr gerðist það
nokkuð oft, að einstaklingar
brutust úr viðjum vanans,
slitu sig frá hefðbundnu lífi
fjöldans og fóru sínar eigin
leiðir, oftast torsóttar og
hættulegar, sem leiddu af sér
einveru, sult og seyru, en
umfram allt frelsi til að gera
það, sem viðkomandi vildi
sjálfur án afskipta annarra,
boða þeirra og banna.
Að vísu var hér sá hængur á,
að samkvæmt landslögum
var allur lausagangur og
flakk vinnufærs fólks bann-
að, og því sátu margir sýslu-
menn um að koma þessu
fólki bak við lás og slá. En
þar sem hér var oft um stór-
gáfað fólk að ræða, sem svar-
að gat fyrir sig með mergjuð-
um ákvæðisvísum og var
tötra- og forneskjulegt í út-
liti, stóð ýmsum valdsmann-
inum stuggur af því og vildi
ekki egna það á móti sér af
hræðslu við, að vísur þess
yrðu sér og sínum að meini.
in var sú kona er flestir
hafa haft spumir af, sem
hefur vafalítið skarað fram
úr öðmm kynsystrum sínum á þessu
sviði og verið þeirra atkvæðamest í
orði og fasi, en það er Látra-Björg.
Þessi sérstæða skáld- og gáfukona
mun hafa haft flest það til að bera,
sem gera mátti hana minnisstæðari
meðal samtíðarfólks síns en aðra, sem
þar gengu um garð.
Því miður var ekki mikið um sagna-
ritun á þeim tíma, þegar Björg var
uppi, og því hefur aðeins geymst það
af háttum hennar, sem alþýða manna
taldi hvað markverðast og lifað gat
mann fram af manni.
Björg var fædd að Stærri-Arskógi á
Arskógsströnd árið 1716, dóttir hjón-
anna Einars Sæmundssonar og Mar-
grétar Bjömsdóttur, að því er best
verður séð.
Að þeim hjónum báðum stóðu
lærðra- og gáfumannaættir. Einar og
ættmenn hans þóttu stórlundaðir og
óþjálir, og svo mun einnig hafa verið
um Björgu.
Einar flutti með dóttur sína unga að
árum að Látram á Látraströnd í Suður-
Þingeyjarsýslu og bjó þar næstu ár, en
flutti þá burt og skildi Björgu þar eftir
og ólst hún þar upp.
Hin unga mær þótti fljótt bera af
öðrum meyjum að andlegu og líkam-
legu atgervi. I sjóferðum þótti hún
enginn liðléttingur og ekki var hún
gömul, þegar orð fór af því að hún
„vissi jafnlangt nefi sínu.
Engar sagnir virðast nú til um ytra
útlit hennar á yngri árum, en hins veg-
ar lýsir Gísli Konráðsson henni á efri
árum og segir, að hún hafí verið
„kvenna ferlegust ásýndum.
Hvort Gísli sá Björgu með eigin
augum eða lýsir henni eftir sögusögn-
um, sem um hana gengu, er ekki gott
að vita, en víst er að margar vísur
hennar, klæðaburður, fomeskjulegt út-
lit og allt fas hefur varla skapað fagra
mynd af henni í hugum samtíðarfólks
hennar.
Einhvem tíma þegar Björg var enn
að Látrum, bar þar að erlendan sjó-
mann, franskættaðan, að því er margir
töldu. Hverra erinda þessi maður kom
og hve lengi hann dvaldi, er ekki vit-
að, en hins vegar er það ljóst, að þau
Björg áttu í nánu ástarsambandi, með-
an hann dvaldi þama, og hún taldi
hann heitbundinn sér og að þetta var
eina ástarsamband hennar um dagana.
Þessi erlendi gestur var hins vegar
ekki við eina fjölina felldur, því að
hann mun hafa verið orðaður við tvær
eða þrjár aðrar kvinnur á Látraströnd,
bæði giftar sem ógiftar. Eftir einhvem
tíma gekk svo þessi framandi maður
um borð í frakkneskt skip og hvarf
jafn hljóðlega á braut og hann sté hér á
land á sínum tíma.
Það þarf ekki að draga það í efa, að
hinni stórlátu og lundstóra Látramey
hafi orðið mikið um þessi tryggðarof
unnusta síns, en eins og jafnan hélt
hún tilfinningum sínum frá öðram.
Ekki er vitað til þess, að Björg hafi
406 Heima er best