Æskan - 01.01.1983, Page 43

Appelsínu- og sítrónutré eru upp-
runnin í Kína. Seinna fluttust þau víða
um heim og plantað þar, sem vaxtar-
skilyrði þeirra voru góð. Hér á landi
fáum við appelsínur víða að, en mest
þó frá Ítalíu, Spáni, Israel og Ameríku.
Appelsínutrén bera mikinn ávöxt. Upp-
skeran getur skipt þúsundum appel-
sína á einu tré ár hvert. Það er líkt með
appelsínurnar og bananana, að þegar
þeim er pakkað niðurtil útflutnings, eru
þær ekki fullþroskaðar, eru grænar á lit,
því að ef þær væru settar fullþroskaðar
í kassana, myndu þær fljótt skemmast
og klessast saman. Þegar þær hafa
verið geymdar um stund í geymsluhús-
unum eftir uppskipun, þá fá þær fljótt
sinn fagra sólgula lit og eru settar á
markaðinn. Það er til fjöldi tegunda af
appelsínum, sumar eru súrar og aðrar
sætar. Ljúffengust mun þó talin ein teg-
undin, sem algengust er í Kína, en það
eru mandarínur. Einstöku sinnum
sjáum við þær hér í verslunum í sinni
upprunalegu mynd, en svo eru þær
mikið fluttar út sem niðursuðuvara, þá
eru þær sykraðar og skornar niður í
smábita í dósirnar. Þær eru ákaflega
góðar. Áður fyrr voru appelsínur kall-
aðar eplin frá Kína.
Appelsínur eða glóaldin eins og við
köllum þær líka, eru mjög mikið notaðar
til matar, einkum hráar, og stafar það
meðal annars af því, hversu Ijúffengar
þær eru og hve mikið þær innihalda af
vítamínum, einkum C-vítamíni. Teljast
þær meðal vítamínríkustu fæðuteg-
unda sem til eru. Appelsínur eru einnig
mikið notaðar til framleiðslu á appel-
sínusafa og appelsínumauki.
Fjöldi manns þjáist af því sem nefnt
er ofnæmi fyrir ýmsu í umhverfi sínu,
sem þeir þola ekki og veldur því sjúk-
leika. Einn þeirra er heymæði, sem
venjulega er árstíðabundin, því hún
orsakast af blómsturryki.
Það er kunnugt að býflugur bera fræ
milli blóma, en megnið af blómfræjum
berst með loftvindum. Það eru aðallega
þrjár plöntutegundir sem valda hey-
mæði og gefa frá sér fræryk á mismun-
andi árstíma. Trjágróður í apríl og mal,
ýmsar grastegundir í maí og júlí, en ill-
gresi og ýmsar blómajurtir í ágúst, sept-
ember og fram í október.
Þar sem ýmsar plöntutegundir gefa
frá sér um 100.000 frækorn er ekki
óeðlilegt, þó stundum sé mikið fræryk í
loftinu umhverfis okkur, þó að við verð-
um þess ekki vör. En fólk sem hefur
ofnæmi fyrir slíku á þá í vök að verjast,
og verður sjúkt á ýmsan hátt.
Viða um lönd eru nú gerðar skipu-
legar „frætalningar" og niðurstöður
þeirra birtar í dagblöðum, svo að fólk
með ofnæmi fyrir slíku geti jafnvel flutt
sig í annað umhverfi, þar til loftið er
orðið „hreint" aftur. Mælingar þessar
eru mjög einfaldar. Glerplötur smurðar
feiti eru settar láréttar út undir bert loft,
venjulega dægurlangt. Síðan eru fræ-
kornin sem hafa sest á þær, talin með
smásjá.
Veðurlag hefur talsverð áhrif á, hve
mikið er um fræryk í loftinu. Ef sum-
armánuðir eru vætusamir vaxa plöntur
og blóm betur og eru frjósöm. Ef sum-
armánuðir eru þurrir er frævöxtur hins
vegartregari. Sólskin eykurfrævöxtinn,
en væta hefur hamlandi áhrif. Ef rignir
fyrir hádegi dregur það úr fræryki síðari
hluta dags.
Nafnið er upprunnið í Englandi, þar
sem læknir nokkur skrifaði 1812 rit-
gerð um þennan sjúkdóm. Hann hafði
veitt því athygli að sjúkdómurinn var
mjög tíður hjá fólki við heystörfin á
haustin og nefndi hann því einfaldlega
43