Æskan

Árgangur

Æskan - 01.07.1993, Blaðsíða 4

Æskan - 01.07.1993, Blaðsíða 4
RISAEÐLUR Á REIKI Eflaust eru margir lesendur Æsk- unnar orðnir afar fróðir um risaeðlur! Um miðjan ágúst var frumsýnd hér á landi kvikmyndin Júragarðurinn - „Jurassic Park“ - ein vinsælasta mynd sem gerð hefur verið. í henni er sagt frá vísindamönnum sem vekja risaeðlur til lífsins - dýr sem dóu út fyrir 65 milljónum ára! Það er meira en erfitt að ímynda sér svo langan tíma - 58.086 sinnum þau 1119 ár sem ísland hefur verið byggt! (- ef miðað er við ártalið 874). Okkur finnst ótrúlegt að slíkt geti nokkurn tíma gerst - en leikstjóri myndarinnar, Steven Spielberg, seg- ir: „Þetta er ekki vísindaskáldskapur, þetta er vísindalegur raunveruleiki." Undirbúningur að gerð kvikmynd- arinnar hófst rúmum tveimur árum áður en myndavélarnar fóru að suða. Mestan tíma tók að hanna og smíða risaeðlurnar. Þær urðu loks svo raunverulegar að leikararnir voru stundum efins um að á ferðinni væru tæki en ekki lifandi dýr! f GARÐINUM Risaeðlurnar voru fjölskrúðugur ættbálkur. Til voru - „smáar“ eðlur, á stærð við stórt reiðhjól, og geysistórar, ámóta og fjögurra hæða hús. Sumar voru meinlausar en aðr- ar grimmar; nokkrar gátu flogið en flestar voru tví- eða ferfætlingar. Ýmsar gátu hlaupið á 8o km hraða en aðrar siluðust áfram; til voru hvort tveggja kjöt- og jurta- ætur. Við tökum hér dæmi af þremur teg- undum í Júragarðin- um: EGG EÐA UNGAR? Lengstum hefur verið talið að risaeðlurnar hafi orpið eggjum - eins og þær eðlur sem til eru nú. En bandaríski vísindamaðurinn Róbert Bakker telur að sú stærsta, Þórseðl- an, hafi að minnsta kosti fætt lifandi afkvæmi. Hún gat vegið allt að 50 tonnum. Róbert ályktar að skurn eggja þvílíks dýrs hefði orðið að vera svo þykk að ungi hefði ekki getað brotið sér leið út úr henni. Súrefni hefði ekki heldur getað borist gegn- um slíka skurn. Minnstu beinagrind- ur, sem fundist hafa af Þórseðlu- ungum, benda til að þeir hafi verið 150 kg. Hann segir að egg hafi ekki getað rúmað þá stærð. Beinagrind Þórseðlunnar var þannig að hún hefði vel getað fætt lifandi unga - jafnvel á stærð við fólksbíl! Það er álit Róberts að hún hafi verið með heitt blóð og móðirin hafi gætt afkvæma sinna. Eðlur hirða venjulega ekki um þau. HVERNIG VITUM VIÐ ...? Risaeðlurnar voru uppi frá 245 milljónum til 65 milljóna ára fyrir okk- ar tíð, að því að sagt er. Enginn veit með vissu hvers vegna þær urðu aldauða. Ein kenning vísinda- manna er sú að risa- stór loftsteinn hafi lent á jörðinni og eytt öllu lífi - þó aó þeir séu ekki sammála um hvernig það hafi gerst. Fyrstu risaeðlurnar þróuðust af litlum skriðdýrum. Dinosaurus merkir nánast Ijótt skriðdýr eða hræðileg eðla. Beinagrindur af risaeðlum hafa fundist um allan heim. Vísindamenn hafa gert sér hugmyndir um útlit þeirra og lífshætti ýmissa tegunda með hliðsjón af beinaleifum. Til að mynda má álykta af gerð tannanna hvort dýrið hafi nærst á jurtum eða kjöti. Flestar leifar risaeðlanna fundust á síðustu öld en þær hafa verið að koma upp á yfirborðið fram til þessa. 1983 fundust bein slíks dýrs í leirgryfju í Englandi. Starfsmenn náttúrufræði-safnsins þar í landi unnu í þrjú ár að því að reyna að gera sér grein fyrir hvernig þaó hefði litið út. Steingervinga-fræðingar frá Argentínu hafa nýlega fundið við rætur Andesfjalla leifar elstu risaeðlu sem vitað hefur verið um, 250 millj- ón ára. Þær virðast vera af tvífættu dýri, 2,5 m háu. Tegundin var nefnd Herrerasaurus. Gallimimus - kalkúneðla - er hjarðdýr og grasbítur, ekki ósvipuð risastórri antílópu; lík- lega um þrír metrar á hæð. Stökkkrafturinn er gífurlegur og hún getur farið mjög hratt. Tyrannosaurus rex - Grameðla - er blóðþyrst rándýr en drepur einungis sér til matar og í sjálfsvörn. Hún er sex metra há með tveggja metra langt höfuð. Hún hefur griðarlegan kjaft og flugbeittar vígtennur - og getur auðveldlega gleypt mann í einum bita. Grameðlan étur tonn afkjöti, bara íhádegismat. Brontosaurus - Þórseðla - getur orðið 17 metrar á hæð. Halinn er á- líka langur og stór vörubílapallur. Hún vegur u.þ.b. 30 tonn en það jafngildir hjörð af fílum! En höfuðið var lítið og heil- inn líka. Hún gæðir sér á safamiklum lauf- blöðum. 4 Æ S K A N
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62

x

Æskan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Æskan
https://timarit.is/publication/383

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.