Muninn - 01.12.1964, Blaðsíða 6

og stuðlum. Raunar ætti það að vera aug-
ljósara en á þurfi að benda sem þó hefur
oft verið gert að rím er algjört aukaatriði
er gera skal út um gildi Ijóðs og barnaskap-
ur einn að bíta sig í slíka hluti eins og ein-
kennilega margir virðast haldnir af. En
þessi eltingaleikur við aukaatriðin er að
vísu síður en svo nýr af nálinni eins og áð-
ur var minnzt á.
Þegar meta skal ljóð kemur vitanlega
fyrst og síðast til álita hversu skáldinu hafi
tekizt að skapa trúverðuga mynd, hvort því
hafi tekizt vel eða illa að túlka skynjun sína
þannig að lesandinn fái notið. En hinsveg-
ar er það skoðun mín að mörg ljóð öðlist
aukið áhrifamagn við einhverskonar form-
bindingu, rím eða a. m. k. stuðla; öðrum
fer betur hið lausa form og verður vit-
anlega ekki dregin þar nein markalína.
En er það ekki einmitt hlutverk hjálpar-
tækja sem ríms og stuðla, að magna ljóðið,
gæða það auknu áhrifavaldi, meiri styrk?
Sé slíkra hjálpartækja ekki þörf eiga þau
engan rétt á sér og séu skáld að burðast
með rím eingöngu þess sjálfs vegna er það
aðeins til óþurftar. Skáldið verður að gera
það upp við samvizku sína hverju sinni
hvort vel fer á notkun hefðbundins forms
eða ekki og haga vinnubrögðum sínum í
samræmi við þær niðurstöður. í annan stað
er aldrei of mikil áherzla á það lögð að
formið er aukaatriði og fari skáldin að
sinna því á kostnað innihaldsins er list
þeirra feig, orðin hjóm eitt enda þótt það
sé kannski í áferðarfögrum umbúðum.
Það er alkunna hve þýðingarmiklu hlut-
verki orðsins list hefur gegnt með íslenzkri
þjóð frá fyrstu tíð; raunar hefur skáldskap-
urinn verið þjóðinni á vissan hátt lífgjafi á
þrengingartímum. Alltaf var það ljóðið sem
sat í öndvegi þó vissulega höfum við ekki
farið varhluta af list hins óbundna máls og
getur þar að líta marga háa tinda bæði
yngri og eldri bókmennta. En ljóðið hefur
samt átt hjarta þjóðarinnar og mun eiga
svo lengi sem hún er og heitir. En til að
ljóðlistin fái haldið velli og blómgazt nægir
ekki að upp rísi menn með snilligáfur á því
sviði heldur verður einnig sá jarðvegur sem
þjóðfélagið lætur skáldinu í té að vera nægi-
lega frjór. Þjóðin gerir með réttu kröfur til
skálda sinna; þá er þeim einnig heimilt að
gera kröfur til fólksins. Annar aðilinn má
ekki krefjast af hinum án þess að láta neitt
í staðinn því þá verður listin ófrjó, skyld-
ari þyrnum og þistlum en hinum fagra og
safaríka gróðri jarðar.
Það er staðreynd sem ekki verður neitað
að staða 1 jóðlistar í þjóðlífinu hefur versn-
að stórum og áhugi fyrir henni stórminnk-
að á síðustu tímum. Þetta ætti að vera
mönnum ljóst en þar fyrir er gagnslaust að
viðhafa stóryrði og ásakanir; menn verða
aðeins að glöggva sig á hverjar ástæðurnar
eru og haga aðgerðum sínum samkvæmt
þeim.
Margir vilja kenna skáldunum um þetta;
þau séu bögubósar einir. Þetta er auðvitað
fjarstæða; að vísu eru ungu skáldin ærið
misjöfn að gæðum, en kann bókmenntasag-
an að greina frá nokkru tímabili þar sem
lifað hafi snillingar einir? Mörg ungskáld-
anna eru frumleg og djörf og leita ótrauð
fyrir sér þrátt fyrir slæmar aðstæður.
Ymsir vilja skella skuldinni vegna ofan-
nefndrar óheillaþróunar á fólkið sjálft, það
sé heimskara og sljórra en áður; þetta er
líka rangt, sökin er ekki hjá fólkinu, a. m. k.
ekki beinlínis. Ég held að orsakanna til
slæmrar vígstöðu ljóðsins sé einkum að
leita í hinum geysimiklu þjóðfélagsbreyt-
ingum sem átt hafa sér stað hérlendis síð-
ustu áratugi. Kannski er réttara að nefna
byltingu en breytingu; þjóðfélagið hefur
umsnúizt úr rótgrónu sveitaþjóðfélagi í rót-
laust borgarþjóðfélag; af þessu stafar hið
mikla los í þjóðlífinu sem mörgum er vax-
andi áhyggjuefni og þetta los segir vitan-
lega til sín í andlegu lífi og listum ekki síð-
ur en annarsstaðar. Samhliða slitum fólks-
ins við moldina og flutningi þess á mölina
hafa nýjungarnar flætt yfir með slíkum
34 MUNINN