Iðunn : nýr flokkur - 01.01.1918, Blaðsíða 60

218
Steingrímur Matlhíasson:
IIÐUNN
frumum. Lægstu verur eru að eins ein fruma hver.
Að vísu eru sjónaukar vorir ekki nógu góðir til að
geta greint fyrir okkur gerð hinna lægstu frumdýra
og plantna og við vitum meira að segja um verur
svo smáar, að engin smásjá getur stækkað þær svo,
að þær sjáist (t. d. sóltkveikju bólusóttarinnar og
gulu hitasóttarinnar), en við ímyndum okkur, að
þessar lágu verur séu i aðalatriðum af sömu gerð og
alJar hinar, sem við þekkjum.
Meginhluti hverrar frumu er liið svonefnda frymi
eða lífkvoða fprotoplasmaj og í þvi þéttari lijarni,
frumkjarninn. Öll fyrirbrigði Jífsins virðast vera
bundin við þessi líffæri hjá öllum þeim lífsverum,
er við getum athugað nákvæmlega.
Ef lífkvoðan verður fyrir snöggum eða megnum
áhrifum, t. d. rafmagns eða eiturefna, eða ef hún
þornar eða stirðnar og missir með því þá fljótandi
lireyíingu, sem henni er eiginleg, þá hætta um leið
allar lífshreyfingar. Lífsmörkin liverfa og eklci er
annað en dauðamörlí að íinna. í fryminu er vatn
eitt af aðalefnunum. Ef vatnið þornar eða t. d. frýs,
þá stöðvast lííið í sama vetfangi, að því er oss
virðist.
Eti lífið gelur stundum byrjað á nýjan leik og
með sama fjörinu og áður, þrátt fyrir það þó það
virðist fyrir vorum sjónum hafa algerlega stöðvast
og líkaminn sýnist dauður. — —
Það mun vera algengt um bakteríur og aðrar
frumverur, að þær geli þornað upp, og sýna þær þá
engin merki þess, að þær séu framar með lífi — fyr
en einn góðan veðurdag, þegar hlýindi, raki og önnur
skilyrði eru fyrir hendi. f*á lifna þær við aftur. Þelta
finst Ilestuin fált um, þegar um svo lítilsigldar verur
er að ræða sem bakteríurnar, enda koma þær oft
illu einu til leiðar. En sennilega finst mörgum það
eflirtektarverðara, að til eru ýms lægri dýr, sem geta