Eimreiðin - 01.01.1936, Síða 124

108
RITSJÁ
f.imbeiðin
að sýna tilorðningu sögunnar, eðli hennar og einkenni. Skiftist það efm 1
þrjú aðalatriði: 1) hugsjónir og hugsanir, sem í sögunni birtast, 2) f°rn’
hennar, skipun efnis, frásagnarháttur o. þ. h., 3) efni, heimildir. 1>:1 tr
stuttur kafli um grundvöll rannsóknarinnar: handrit sögunnar og niisn11111
þeirra. í upphafi, þeim hluta sögunnar, sem gerist í Noregi, er sag®n
miklu lengri i öðru aðalhandritinu (S), og felst Prinz á þá skýringu, sClU
Finnur Jónsson liefur haldið fram og drotnandi hefur verið: að eyða l,aJ
verið i frumriti S og skrifari þess fylt liana upp eftir munnmælum. l'n ,
bókinentasögu sinni hefur Jón Helgason komið með aðra skýringu
þessu, sem hefur mikið til sins máls: að í S-gerðinni sé að ra:ða 11111
brej'tingu gerða vitandi vits á skrifuðum frumtexta.
Eftir þennan kafla tekur Prinz til meðferðar fvrsta aðalþátt viðf:1I1ns
efnisins: hugsjónir þær, sem eru megintaugar sögunnar, svo sem lie*J
skap, forlagatrú, ættarbönd og ættarskyldur. Mér er nær að halda, að lu'r
hefði vel mátt bæta við einu, sem mér virðist sérkennilegt og merkileS*
sögunni. Gisla saga er liið ytra ekki aristókratick saga. Söguhetjurnar el
ekki valdamenn, og þegar goðorðsmenn og höfðingjar koma fyrir i söí’,
unni, er fjarri því að nokkur ljómi sé yfir þeim (Þorgrimur, Börkur diíjm
Eyjólfur grái). Söguritarinn sýnir auk þess ekki mikinn skilning a v ,
þeirra. Hins vegar er sagan alt annað en alinúgasaga. Almúgasmekkur
ÁH'
teklir
nö'
kki
sagnanna um það, er Gisli leikur Ingjaldsfíflið eða liggur undir dýn11
disar, fellur höfundi sjálfsagt ekki meira en svo í geð (eins og Prinz
skýrt fram). Pað sem liann dýrkar, er maðurinn, rændur öllu nema 1
kostum sínum, liinu eina, sem ekki er unt að svifta hann. Göfgin 11 1
s r'inȒ
lengur skylt við ætt eða auð, heldur við dygð hjarta og liandar: »111L ‘ .
is but the guinea’s stamii, The man’s thc gowd for a’ that«. Iden ^
söguritarans, drengskapar- og hetjuskaparhugsjónir hans eru /drjnG
vaxnar upp úr hugsunarhætti hins patriarkalska höfðingjaveldis
íslendinga. Hetjukvæðin hafa rétt honum örvandi hönd, en hann 1U ^
])ó ekki staðar í hugsunarhætti þeirra, sem líka eru sprottin úr höfðinfJ^
þjóðfélagi og bera merki þess, hann heldur áfram, grefur dýpra, °S 1
laganum i Geirþjófsfirði, bóndanum i Hergilsey, finnur hann að 0 s
manninn, hið eina sem máli skiftir. Engin mynd sögunnar er
ógleymanleg og sú, þegar Ingjaldur stendur uppi í hamrinum í Hern
og svarar kröfum Barkar digra. >>Hitt er nú ráð«, segir Börkur, >>a* ^ eQr
fram Gísla eða segja til lians ella, ok ertu mannhundr mikill, er l111 f
leynt bróðurbana mínum ok ert þó minn landseti, ok værir þú iHs '
af mér, ok væri þat sannara, at þú værir drepinn«. Ingjaldr svarai
Iicfi vdnd Idtcði, ol; lirgggir mik cUUi, þó al cU siíta þcini ci<ll ■ .
ok fyrr mun ek láta Iífit en ek gera eigi Gisla það gott senrt ek nl.‘ fj
firra liann vandræðúm#.1) — Sú mikla áherzla^ sem lögð er á lmul
tign, er eitt af mörgu, sem veldur þvi, að Gisla saga verður 1 svo
mæli saga hins innra.
I) Sbr. kvæðið »Hergilseyjarbóndinn« eftir Stephan G. Steph
Andvökur II, 128.
an
ssoH'