Eimreiðin - 01.01.1950, Síða 84

72
RITSJÁ
EIMREIÐIN
auðvelt er að ganga úr skugga 11111
fyrir alla, sem vilja snúa sér beint
til fólksins, í stað þess að byggja á
dóntuni einstakra grunnfærra fræði-
nianna. Ef kveða ætti á um það, livaða
skáld íslenzk, setn stóðu á liátindi
frægðar sinnar um og eftir aldamótin
síðustu, befðu enn mest ábrif bér á
landi, myndi dómur almennings
verða: Einar Kvaran í óbundnu, en
Matthías og Einar Benediktsson í
bundnu máli, að öllum hinum ólöst-
uðum. En um skáblskap Matthíasar
og E. B. ritar höf. af góðum skiln-
ingi í þessum kafla.
I IV. kafla, sem böf. befur ein-
kennt með fyrirsögninni „Længsel
mod Norden og Europa“, er lýst ís-
lenzkum böfundum, sent ritað bafa
á dönsku, norsku og þýzku, svo sent
Jóhanni Sigurjónssyni, Gunnari Gunn-
arssyni, Kristmanni Guðmundssyni og
Nonna (Jóni Sveinssyni), en einnig
íslenzkri leikritagerð og nokkrum
unglingasagnaböfundum. Fyrirsögn
kaflans er því dálítið villandi. En
næst tekur við kafli um íslenzk al-
þýðuskáld, þar sem rímnaskáldin
skipa heiðurssætið og hljóta verðugt
lof, og síðan annar um þróun skáld-
sagnagerðar í íslenzkum bókmennt-
um frá því um 1850. Ræðir í þeini
kafla um höfundana Torfhildi Hólm,
Jónas Jónasson, Þorgils Gjallanda,
Jón Trausta, Guðmund Friðjónsson,
Tbeódór Friðriksson, Jakob Thorar-
ensen, Kristínu Sigfúsdóttur, Huldu,
Þóri Bergsson o. fl. Gerir höf. sér
far um að sýna sögulega samliengið
milli alþýðuskáldskaparins og liinnar
opinberu bókmenntaframleiðslu síð-
ustu ára, tneð' þeint hliðarstökkum
frá hinum þjóðlegu og sérstæðu ein-
kennum, sem greina má í þessari
framleiðslu. En um þau hliðarstökk
eru fjallað í VII. kafla, undir fyrir-
sögninni: Nye Tiders korstogsbevœg-
elser.
Þessi síðari tíma krossferðaum-
brot, sem höf. nefnir svo, eru að
vísu að verða „gamlar lummur“, seni
farið er að slá í. Vér finnum myglu-
lyktina úr þeim öðru hvoru. Þær eru
nýjar tim og eftir tímabilið 1914—18,
er fyrri heimsstyrjöldin lagði svo
mörg verðmæti í rústir. Uin þetta
fyrirbrigði kemst höf. svo að orði
(bls. 135): „Vér sjáum þau í við-
leitni „expressionismans“ til að róta
hinu fagra og ljóta saman í einn
lirærigraut. Og eftir að þessi „ismi
hafði ofreynt sig á að sýna meiri
andans verðmæti en hann átti til og
sprungið í loft upp eins og sápubóla,
varð ekkert eftir nema flatneskjuleg
ásýnd efnishyggju-heimspekinnar,
glottandi framan í þreyttan vegfar-
anda, lýsandi listina sem livert ann-
að skarn á mannfélagsins haug. Undir
nákaldri járngrímu þessarar heims-
hyggju, sem nefndi sig menningar-
þróun, brann fyrirlitningin á öllum
trúarlegum og þjóðleguin verðmæt-
um“. í þessu umhverfi er það sem
fyrstu árekstrarnir verða milli þjóð-
legrar menningar og hins aðflutta
lífsviðhorfs frá fyrstu árunum eftir
vonbrigði fyrri beimsstyrjaldarinnar.
Það er Þórbergur Þórðarson, sem
fyrst kveður sér liljóðs sem fulltrúi
expressionismans í íslenzkum bók-
menntuin eftirstríðsáranna 1918—-
1930, og lýsir liöf. í þcssum kafla rit-
ferli ltans og hinna annarra express-
ionistisku og konmiúnistisku höf-
unda, þeirra Halldórs Laxness, Jó-
hannesar úr Kötlum og svo smærri
spámönnunum Gunnari Benedikts-
syni, Halldóri Stefánssyni, Steini
Steinarr, o. fl. Um skáldrit Laxness
ritar höf. af samúðarkenndri, en með
köflum hvassri gagnrýni, og kemst