Eimreiðin - 01.04.1952, Blaðsíða 20

92
FYRIR 200 ÁRUM . . .
EIMREIÐIN
„náttúrusögu“. Það er samtíningur í 37 bókum um flest það, sem
vitað var á þeim tímum á sviði vísinda. Til marks um þann lær-
dóm, sem þar er saman kominn, er það, að greint er þar frá 40
þúsund atriðum, sem tínd eru upp úr nálega tvö þúsund bókum
eftir 454 höfunda, eða svo hefur fróðum mönnum talizt til. Og
þessi alfræðibók var samin 1400 árum áður en prentlistin var
fundin upp. — Kunnugt er, að Plíníus eldri fórst í eldgosi úr
Vesúvíusi árið 79, þegar Pompei og fleiri borgir eyddust. — Þrátt
fyrir aldurinn voru prentaðar 43 útgáfur af þessu fornaldarriti
fyrstu 80 ár prentlistarinnar, slíkur fengur þótti enn að þeim
fróðleik, sem þar var að finna, enda ekki völ á neinu betra.
Ýmsir aðrir fornmenn gerðu tilraunir til þess að draga saman í
eina heild allt það, sem vitað var, og allt það, sem menntaðir
menn voru álitnir þurfa að vita. Öll þekking manna í þá daga
var ekki fyrirferðarmeiri en svo, að þeim, sem áttu að teljast
vel lærðir menn, var ætlað að vita meiri og minni deili á því
öllu saman. Það var því ekki fyrst og fremst handbók, sem ísidor
biskup í Sevilla hafði í huga, er hann samdi (á 6. öld e. Kr.) hinar
20 bækur sínar um „uppruna allra hluta“ — Etymologiae sive
Origines — heldur einkum og sér í lagi kennslubók til notkunar
við æðri skóla. Og á þann veg var rit hans notað lengi vel; það
var hinn sjálfsagði leiðarvísir í „þrívegi“ og „fjórvegi" — trivium
og quadrivium — í öllum námsgreinum sem sagt, er kenndar voru
í skólum, og sem heimildarrit um alla skapaða hluti. Áhrif þessa
rits urðu meiri og víðtækari en nú getur átt sér stað um nokkra
bók, nú, þegar ekki er óvanalegt að bækur séu fremur hafðar til
híbýlaskreytingar en lesturs. Áhrif þess mótuðu skoðanir manna
og ritmennsku um langan aldur, og vinsældir þess náðu yfir alla
álfuna, einnig hingað til lands. Hér voru uppi fyrir 600—800 árum
lærðir menn, sem áttu í fórum sínum eintak af riti ísidors biskups,
á frummálinu, eða a. m. k. allmikinn hluta þess, og notfærðu sér
það óspart við samningu fræðirita á móðurmáli voru.
Það mundi verða langur listi, ef tína ætti til allar þýðingar og
stælingar á íslenzku máli úr ritum ísidors. En geta má þess
helzta, sem sízt ieikur vafi á að komið sé frá honum. Eru það
t. d. kaflarnir í Hauksbók „Um náttúrusteina", „Um regnboga“,
„Af náttúru mannsins og blóði“ og „Heimslýsing og helgifræði“-
Frá honum er einnig kaflinn um hina sex „heimsaldra" í Veraldar-
sögu hinni fomu, einnig prentaður í Rímbeyglu. í „Leifum fornra
íslenzkra fræða“ er þýðingarkafli úr riti hans um „baráttu lasta
og dyggða". Um allt, sem lýtur að landafræði miðaldanna, eru