Eimreiðin - 01.01.1975, Síða 9

EIMREIÐIN
enda má segja, að þar sé alls um fimm orsakahlekki að ræða.
Fyrst er að telja greiðslur til framleiðsluþáttanna, vinnu, land-
gæða og fjármagns, fyrir þjónustu þeirra, svonefndar frum-
tekjur. Ef beinir skattar, svo sem tekjuskattur, eru dregnir frá
frumtekjum, en við bætt tekjutilfærslum ríkisins til einstak-
linga, fást ráðstöfunartekjur. Þarnæst má tala um kaupmátt
ráðstöfunartekna, en hann ræðst af óbeinum sköttum, svo sem
söluskatti, tilfærslum í fríðu (samneyslu) og verðlagsmálum,
t. d. niðurgreiðslu á verði búvöru. Loks kemur til neysla, en hún
þarf ekki að svara nákvæmlega til kaupmáttar ráðstöfunar-
tekna vegna þess, að neytendur taka neyslulán, ganga á spari-
fé sitt og aðrar eigur, þiggja gjafir frá einstaklingum og félög-
um (og stela). Af neyslu leiðir velferð, en velferð má einnig
skapa með því að auka persónufrelsi, bæta vinnuskilyrði eða
breyta öðrum þáttum velferðarjöfnunnar. Hagfræðingar hafa
sem fyrr segir langmest fengist við athuganir á skiptingu frum-
tekna, sennilega vegna þess að um þær eru til bestar hagtölur,
en rannsóknir á ráðstöfunartekjum liafa einnig verið gerðar,
og neyslurannsóknir standa á gömlum merg2.
Dreifing frumtekna ákvarðast af þrennu: skiptingu fram-
leiðsluþátta (þ. m. t. mannauður) milli landsmanna, greiðslum
til þáttanna og nýtingu þeirra. Nær allir stjórnmálaflokkar á
Vesturlöndum telja óviðunandi að búa við þá skiptingu tekna,
sem ákvarðast á markaði, og hafa fylgt jafnaðarstefnu í ein-
bverri mynd. Ýmis rök eru fyrir þessum viðhorfum, svo sem
að eftirspurn og framboð, sem ráða greiðslum til framleiðslu-
þáttanna, séu háð duttlungum manna og höfuðskepna, en skipt-
ing þáttanna milli landsmanna eigi oft rætur að rekja til fyrra
þjóðfélagsskipulags, sem flestir telja nú að hafi verið óréttlátt.
Hinu má ekki gleyma, að í markaðsþjóðfélagi ræðst nýting
vinnuafls, landgæða og fjármuna af greiðslum til þeirra, og
víðtæk afskipti af þeim geta truflað atvinnulífið og minnkað
þjóðarframleiðslu.
II. LEIÐIR TIL TEKJUÖFLUNAR.
Af framansögðu er ljóst, að stjórnvöldum standa margar leið-
ir opnar til að jafna tekjur einstaklinga og heimila. Verður nú
drepið á nokkrar þær helstu og fjallað um hvert tekjuhugtak
sérstaklega3. ,
Frumtekjur. Yfirvöld geta með lögum eða reglugerð ákveð-
ið laun hinna ýmsu starfshópa og haft launamyndun á vinnu-
markaði að engu. Hagfræðingar eru yfirleitt mótfallnir þessari
aðferð, vegna þess að þeir telja, að hún nái ekki þeim árangri,