Ægir - 01.01.1925, Blaðsíða 27

ÆGIH
19
Aðgerðarvélar.
Ef vér lítum í kringum okkur, lil þess
að skygnast eftir því hvað mesl einkennir
þann tima, sem vér nú lifum á, hljóta
augu okkar að lokum að staðnæmast við
vélmenninguna, sem lætur svo mikið til
sín taka, að tæpast er hægt að benda á
nokkra iðnaðargrein, sem ekki notar vélar
að meiru eða minna leyti.
Þó er ein iðnaðargrein, sem vélaiðnað-
urinn virðist hafa sneitt hjá að mestu
leyti og átt sérstaklega erfitt með að leggja
undir sig, nú alveg fram á síðustu tíma.
Þessi iðnaðargrein er fiskiðnaðurinn. Síld-
in, sem svo að segja frá alda öðli hefir
verið veidd í löndum þeim, sem liggja
að Norðursjónum og Eystrasalti, varð
fyrst til þess, að sanna mönnum það,
hversu nauðsynlegt var að hafa skjótari
vinnuaðferðir heldur en þær, sem hægt
er að framkvæma með mannshöndinni.
Af þessum fiski berst oft mikið að í einu,
þann tíma sem hann veiðist, og vegna
þess, hve feitur hann er, liggur hann und-
ir skemdum, alt frá þvi að hann er tekinn
úr sjónum, þangað til hann er kominn
saltaður og kverkaður í tunnur, flattur í
reykingarofninn og heill eða i smábitum í
niðursuðudósir. Meðan þurfti að fram-
kvæma þessar ýmsu verkunaraðferðir síld-
arinnar eingöngu með höndunum, vanst
það starf seint og leiddi oft til þess, að
talsvert af henni skemdist, þegar mikið
barst að. Einkum var það þó flatning
sildar til reykingar og niðursuðu, sem
þótti tafsöm vinna og má gera sér í hug-
arlund hversu langan tíma og mikla vinnu
það hefir útheimt, að fletja fleiri hundruð
tunnur sildar með höndum, og auk þeirrar
áhættu, sem var því samfara, að liggja
allan þann tíma, með síldina undir skemd-
um, varð vinnugjald við handverkunina
mjög inikið og gerði þetta hvorttveggja
síldina frekar dýra fæðutegund.
Fyrstu síldariðnaðarvélarnar voru smá-
vjelar, eða öllu heldnr verkfæri, sem gerð
voru til þess að bausa síld og sneiða síld
í gaffalbita. Nokkru síðar komu svo síld-
arflalningsvjelarnar og má meðal fremstu
þeirra nefna síldarflatningsvjel firmans
Júrgens & Westphalen, ásamt annari frá
firmanu Lohrmann í Lúbeck, sem reynd-
ust mikilvirkar og spöruðu vinnu í all-
stórum stíl. Aðalerfiðleiki við uppfundn-
ingu síldarflatningsvélanna var sá, að geta
látið vélina skila sild af mismunandi stærð,
jafn vel flattri, án þess að breyta starfs-
hlutum vjelarinnar, t. d. vildi stórsíld alt-
af grunnfletjast, en aftur á móti smásíld,
sem flött var í sömu vél með óbreyttum
starfshlutum, djúpfletjast.
Fyrir rúmum fimm árum, fann maður
nokkur, sem vann f einni af þeim verk-
smiðjum sem smiðuðu síldarflatr.ings-
vélar það út, að ef hnífar og önnur þau
verkfæri í vélinni, sem fletja áttu síldina
voru látin verka á hana í bogadreginni
linu, gerðu þau skurð á síldina, sem var
næstum því nákvæmlega jafn djúpar i
hlutfalli við stærð síldarinnar og verkuðu
því alt öðruvísi heldur en þeir hnífar sem
lágu í beinni línu. í*essi litla atbugun,
sem f fljótu bragði virðist ekki vera neitt
stórvægileg, varð til þess að smfðuö var
vél á þessum grundvelli. Hessi vél reynd-
ist svo vel, að stofnað var sérstakt firma,
Nordischer Maschinenbau, Lúbeck, sem
keypli þegar einkaleyfi á uppfundningunni
og hafði það markmið að smiða slikar
vélar og vinna nú um 200 af þeim í
Bandaríkjunum, Englandi og þýzkalandi.
Uppfundning þessara véla hefir því nú
þegar fjögurra ára lofsverða reynslu að
baki sér.
Þessi glæsilegi sigur sildarflatningsvél-