Ægir - 01.10.1979, Side 14

og það sjá þeir ekki, ef sett er fram viljayfir-
lýsing um eina hámarksaflatölu fyrir allt landið á
árinu. Auðvitað keppast allir við að ná sem mestu
í sinn hlut, áður en stöðvunarklukkan glymur - ef
hún þá glymur. Hins vegar má alls ekki útiloka,
að fortölur geti gert gagn, þegar óvaenta hluti ber
að höndum, til dæmis, þegar aflahrotur valda því,
að óunninn afli liggur undir skemmdum.
Þá erum við komin að valinu á milli boða og
banna annars vegar og skatta og veiðileyfasölu
hins vegar. Hagfræðingar hafa af eðlilegum
ástæðum jafnan lagt mikla áherzlu á stjórntæki,
sem vinna fyrir tilstilli verðkerfisins, markaðs-
kerfisins. Það er, þeir halda fram því að takmarka
skuli aðgang að ofnýttri auðlind með því að verð-
leggja hana, hvort sem það er gert með skatt-
lagningu eða sölu leyfa. Á pappírnum geta fræði-
legu rökin fyrir skattlagningu sem stjórntæki verði
sannfærandi, en sá grunur læðist jafnvel að hag-
fræðingnum, að ekki væru öll vandamál fiskveið-
anna leyst, þótt á væri lagður svokallaður „auð-
lindaskattur“. Ég sný mér þó fyrst að boðum og
bönnum.
4. Efnahagsleg áhrif boða og banna.
Mér gefst auðvitað ekki tími til að tíunda hvert
atriði á verkfæralistanum, sem ég fór yfir áðan, og
stikla því á stóru. Lokun svæða, tímabundin veiði-
bönn og heildarkvótar hafa að ýmsu leyti svipuð
efnahagsleg áhrif. Svæðalokun og tímabundin
veiðibönn eru reyndar oft hugsuð sem óbein leið
að heildarkvóta. Hvort slíkar ráðstafanir gera
gagn, fer algjörlega eftir því, hvort verkefni fást
fyrir menn og skip við annað á banntímanum,
eða eftir að kvóta er náð, og hvort varanleg
aflaaukning hlýzt af sóknarminnkuninni. Hins
vegar er það alkunna, að margskonar óhagkvæmni
hlýzt af því, að hver og einn reynir að bjarga sér
sem bezt hann getur með tilliti til veiðitakmarkana.
Óeðlilegar sveiflur verða í aflamagni, þegar veiði-
tímabil er að renna út. Hrotum fylgja skemmdir
á afla, skip eru byggð eða þeim breytt eftir
reglunum, en ekki eftir raunverulegri hagkvæmni
og svo framvegis. Tímabilsbönnin hér á landi
undanfarin ár hafa án efa haft áhrif af þessu tagi
og ef til vill valdið því, að afli spillist til
vinnslu. Óheftur aðgangur að fiskstofnum leiðir
til meiri sóknar en hagkvæmt er með tilliti til
heildarhagsmuna. Þetta byggist þó ekki á því, að
hver einstök útgerð sé illa rekin, heldur því að of
margir verða um hituna, þegar ekki er goldið verð
fyrir aðgang að auðlindinni. Sé hins vegar leyfður
ótakmarkaður aðgangur að hámarkskvóta getut
kostnaður hjá einstökum útgerðarmönnum við a
spila á kerfið komið til sögunnar. Þetta getur veri
hálfu verra.
Kostur heildarkvótakerfis er auðvitað hversuein-
falt það er, og náttúrlega líka, að aflamagni
sem að er stefnt, ætti að nást nákvæmlega. Verndar-
sjónarmið nær því fram að ganga en hagkvæmm
ekki. Þó er hætt við, að misbrestur gæti einnig
orðið á fiskverndun, ef menn smeygja sér framhjn
aflamörkum með því að henda smælki úr aflanum
og hirða einungis hluta af því, sem þeir dragn-
Sé heildarkvóta hins vegar skipt á skip og aðgangur
jafnframt takmarkaður, geta náðst hagkvæmarl
lausnir, en þá rísa margvíslegar nýjar spurningar
og vandamál. Hverjir fá leyfi og hve rúm? Þar me
er tekju- og eignarskiptingarvandinn beinlmis
kominn í spilið. Eitt vandamálið er, að sé skipr
jafnt milli „sams konar skipa“, fá yfirburðir afla-
manna ekki að njóta sín. Aflavonin og kappið a
gera betur en aðrir er snar þáttur í fiskveiðum-
Þennan hvata má ekki lama. Eigi að bæta úr a
þessu leyti, verður kerfið flóknara og vandinn vi
úthlutun leyfanna vex.
Bein takmörkun á fjölda skipa, sem taka þáh 1
veiðunum, annað hvort beinlínis með leyfum (an
þess að aflamagn sé tilgreint) eða með því að banna
nýsmíði, er hugsanleg leið til þess að auka afla 3
sóknareiningu, en hætt er við að hún hafi ýmlS
konar óæskileg áhrif. Slíkt bann hlýtur að valda
stöðnun í útgerðinni. Óeðlilega lengi verður lapPu°
upp á gömul skip. Bann við notkun afkastamiku a
veiðarfæra er sama marki brennt. Burt séð ir
möskvastærðarákvæðum til verndar á smáfiski eru
takmarkanir á veiðarfæranotkun einungis til ÞeSS
fallnar að gera veiðarnar dýrari en ekki ódýrarl-
Spurningin ætti ekki að vera í hvers konar veiðar
færi aflinn er tekinn, heldur hversu mikið er tek1
og með hvaða kostnaði. Allt er þetta gamalkunnug
og þarf að vega og meta á móti fiskverndar
ávinningnum af því að takmarka sókn með boði o
banni.
Auk gallanna, sem eru á boðum og bönnu11’
frá efnahagslegu sjónarmiði - það er að þau auka y11
leitt á kostnað við sókn fremur en minnka hann
hefur reynslan af beitingu svæða- og tímaban
hér við land verið sú, að ekki hefur tekizt að ha
aflanum innan settra marka. Þau virðast því na
586 — ÆGIR