Ægir - 01.12.1985, Qupperneq 50

BÖKAFREGN
Lúðvík Kristjánsson:
íslenskir sjávarhættir IV.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1985.
546 bls.
Fjórða bindi íslenskra sjávar-
hátta er komið út, stórt, efnis-
mikið og vandað eins og fyrri
bindi.
Efnisflokkar, sem fjallað er um
í þessu bindi, eru tíu, og ræðir
höfundur fyrst um beitu og beit-
ingu. Þar greinir fyrst frá beitu
almennt, nauðsyn hennar og
notagildi, Ijósabeitu ogskelbeitu,
en síðan eru sérstakir kaflar um
krækling, öðu, kúfisk, kolkrabba,
fjörumaðk, ræksnabeitu, rauð-
egni, sflis- og síldarbeitu og loks
er í kaflanum greint frá beitingu,
aðferðum við hana og vinnu-
brögðum. í kaflanum um beitu-
tegundir segir frá þeim stöðum,
þar sem hverja tegund var helst
að finna, frá aðferðum við öflun
beitu, heimildum um notkun
beitutegunda o.s.frv. Mun þar
ekki síst vekja athygli, hvetiltölu-
lega skammt er síðan tekið var að
nýta ýmsa kjörbeitu.
Að lokinni umfjöllun um beitu,
verkun hennar og notkun segir
frá veiðum á handfæri og er þar
öllu lýst, sem við þurfti við slíkar
veiðar, veiðiaðferðum, mismun-
andi gerðum handfæra, áhöldum
og vinnubrögðum, og sérstakur
kafli er um gamanmál, er sjó-
menn höfðu í sátri. Þá er kafli um
hleðslu báta og orðafar henni
tengt.
Þessu næst tekur við kafli um
veiðar á lóðir og í þorskanet og er
hvorutveggju lýst gjörla. Þá
kemur kafli um lendingu, upp-
setningu og fjöruburð og segir frá
mismunandi aðferðum og
aðstæðum á ýmsum stöðum, en
eins og alkunna er háttar misjafn-
lega til lendingar hér við land.
Næsti kafli er um landlegur og
greinir þar frá ýmsum störfum er
sjómenn höfðu með höndum í
landlegum, frá leikjum ýmsum
og skemmtunum, frá farand-
mönnum og verpóstum,
kveðskap, tyllidögum og hús-
lestrum og síðast en ekki síst frá
ritstörfum og verskólum. Síðast-
talda atriðið er stórmerkilegt og
einn þeirra þátta íslenskrar menn-
ingarsögu, sem alltof lítill gaumur
hefur veriðgefinn. Öllum er kunn
hin mikla menningar- og mennta-
starfsemi er fram fór á íslenskum
sveitaheimilum og hefur þeim
stundum verið líkt við háskóla.
Hér sýnir Lúðvík Kristjánsson
fram á, að þótt þess sé sjaldnar
getið, átti engu ómerkari menn-
ingariðja sér stað í verstöðvum
víða um land og birtir hann
myndir af ýmsum handritum,
sem skrifuð voru í verum. Eru
sum þeirra aðdáunarlega vel
gerð.
Þessu næst greinir frá ver-
gögnum ýmsum og síðan tekur
höfundur til við að segja frá hag-
ínbufli girfetjðiifeon
litruuinnavujftbiu'
nýtingu fiskifangs. Þar segir fyrst
frá því, sem nú myndi trúlega
kallað „frumvinnsla aflans",
þ.e.a.s. fjöruverkum, hausun,
slægingu og flatningu, og síðan
frá verkunaraðferðum, skreiðar-
verkun og söltun og er þar greint
frá öllum tegundum herts fisks og
frá öllum stigum saltfiskverkunar.
Þá segir frá hinum ýmsu fiskteg-
undum, heitum þeirra og veiðum
á þeim, en síðan er fjallað um
hausa, verkun þeirra og nýtingu.
í þessum hluta ritsins er einnig
fjallað um lifur og lýsi, hrogn,
kútmaga o.s.frv.
Að svo búnu tekur höfundur til
við að greina frá skreiðarverslun
og segir þar frá fornum skreiðar-
kaupaleiðum, jafnt í byggð sem í
óbyggðum og á sjó og ennfremur
frá lestum og lestamönnum og
loks frá verslun með fiskifang. I
bókarlok er samantekt á ensku,
atriðisorðaskrá, listi yfir nokkrar
sagnir og orðtök og skrá yfir máls-
hætti í ritinu, þar sem vísað er til
þeirra staða, sem þeir koma fyrir
á.
Eins og lesendur hafa vafalítið
tekið eftir er skemmtileg samfella
í uppsetningu efnis í þessu bindi:
Fyrst segir frá beitunni, sem var
720-ÆGIR