Tímarit lögfræðinga - 01.11.1987, Blaðsíða 30

bundna konungsstjórn með því að skrifa undir nýja réttindaskrá, Bill
of Rights.
Á árununi áður en Locke hrökklaðist til Hollands sat hann til skiptis
á heimili Shaftesburys og á Kristskirkjugarði í Oxford (auk þess sem
hann dvaldist um nokkurt skeið sér til heilsubótar í Frakklandi) og
skrifaði um heimspeki, stjórnmál og atvinnumál. Árið 1668 setti hann
saman bók um peningamál og vexti, Hugleiðingar um lækkun vaxta og
hækkun peningagildisins (Some Considerations of the Lowering of
Interést and Raising the Value of Money), þar sem hann andmælti
þeirri gömlu og nýju hugmynd, að rétt væri að keyra vexti af fjár-
magni niður með valdboði. Menn yrðu að fá að semja um þá sjálfir í
frjálsum viðskiptum. Locke samdi árið 1671 fyrstu uppköstin að helsta
heimspekiverki sínu, Rannsókn á mannlegum skilningi (Essay Con-
cerning Human Understanding), þótt það yrði ekki til í lokagerð sinni
fyrr en á síðari helmingi níunda áratugarins. Þar hélt hann því fram
í sem fæstum orðum, að öll þekking sprytti af reynslu manna. I for-
málanum lét hann þau frægu orð falla, að á tímum hins mikla Huygens
og óviðjafnanlega Newtons ætti heimspekingnum að nægja „að fá að
starfa sem húskarl við að ryðja landið, þótt í litlu sé, og hreinsa burt
eitthvað af því rusli, sem varnar okkur vegar til aukinnar þekk-
ingar“.4
Menn hafa gjarnan velt því fyrir sér, hvort einhver tengsl séu á
milli heimspekikenninga Lockes og stjórnmálaskoðana, og sitt sýnst
hverjum. Ég fæ sjálfur ekki séð, að tengslin á milli raunhyggju Lock-
es og frjálshyggju hans séu mikil. En ef þau eru einhver, þá felast
þau að mínum dómi í efahyggju Lockes — í þeirri skoðun hans, að
sannleikurinn sé ekki allur í einu tiltækur neinum einum manni eða
hópi manna. Rauði þráðurinn í hinu fræga Bréfi Lockes um umburð-
arlyndi (Epistola de Tolerantia), sem var upphaflega samið á latínu
úti í Hollandi, en kom út árið 1689, var, eins og raunar í Frelsinu eftir
John Stuart Mill tvö hundruð árum síðar, að valdsmönnum gæti ekki
síður en öðrum skjátlast um margt og mikið.
Fræðimenn halda því fram, að Locke hafi skrifað Tvær ritgerðir
um ríkisvald árið 1681, þótt það hafi ekki komið út fyrr en ári eftir
byltinguna blóðlausu og margir því talið það samið henni til réttlæt-
ingar.5 En þetta hefur verið nokkurt álitamál fyrir þá sök, að Locke
leyndi því afar vandlega, á meðan hann lifði, að hann væri höfundur-
inn, og gætti þess einnig að eyða öllum uppköstum og ummerkjum um
það úr skjalasafni sínu. Ritskýrendur og fræðimenn hafa einnig efast
um þá algengu og hefðbundnu skoðun, að Locke hafi samið ritið til