Tímarit lögfræðinga - 01.11.1987, Blaðsíða 41

Túlkun mín á eignarréttarkenningu Lockes kann auðvitað að þykja
fulldj arfleg, þar sem ég hef reynt að betrumbæta hana með aðstoð
nútímaþekkingar á sviði mannvísinda. Ég hef þegar látið þess getið, að
ég hef breytt fyrirvara Lockes um, að eftir eignartöku verði nóg að
vera „eftir í sameign af jafn góðum hlutum fyrir aðra“, í þann fyrir-
vara, að aðrir megi ekki skaðast á henni. Ég hef í rauninni ekki heldur
notað þá kenningu hans, að vinnan sé uppspretta allra verðmæta, svo
að menn eigi rétt á þeim verðmætum, sem vinna þeirra hefur skapað,
enda er slík vinnuverðmætiskenning heldur hæpin frá hagfræðilegu
sjónarmiði séð. 1 staðinn hef ég sett fram þá kennningu, að menn eigi
rétt á því, sem hæfileikar þeirra gefa beinlínis af sér á markaðnum.
Ég hef ennfremur minnt á það, sem er að vonum fremur óljóst í riti
Lockes, að framleiðsluferill lífsgæðanna lengist mjög í viðskiptaskipu-
laginu frá því, sem var við heimilisbúskap, en það merkir, að rökin fyrir
séreignarrétti styrkjast og ýmis takmörk, sem honum eru sett, hverfa.30
Einstaklingurinn missir yfirsýn yfir allan framleiðsluferilinn, þegar
hann lengist, og verður því að hagnýta sér þekkingu, sem aðrir hafa, en
hann ræður ekki sjálfur yfir, og það getur hann aðeins gert við frjáls
viðskipti og séreign á fjármagni og framleiðslutækjum. Og óvissa eykst
óhjákvæmilega í atvinnulífinu, eftir því sem framleiðsluferillinn lengist
í tíma, þar sem menn sjá framtíðina ekki fyrir, en það hefur í för með
sér hvort tveggja, að þeir verða að búa við fastar og fyrirsjáanlegar
reglur og kunna að velja réttu mennina til að glíma við þessa óvissu
— þá framkvæmdamenn, sem bregðast skjótar og betur við breyting-
um en aðrir og hafa allt að því „yfirnáttúrlega“ hæfileika til að rýna
inn í framtíðina.31 Því hefur alls ekki verið nægur gaumur gefinn,
hverju það skipulag frjálsra viðskipta, sem kom til sögu á nýjöld, breyt-
ir um gildi ólíkra stjórnmálakenninga, þótt skarpskyggnustu mannvís-
indamenn okkar daga eins og von Hayek hafi að vísu reynt að koma
því til skila í ýmsum ritum.32
Eignarréttindi eru eftir kenningu Lockes frelsisréttindi í að minnsta
kosti í tvennum skilningi. f fyrsta lagi geta menn öðlast og síðan farið
með slík eignarréttindi án þess að skerða frelsi annarra eða skaða þá 1
neinum eðlilegum skilningi. Frelsi manna til að helga sér land og rækta
síðan er auðvitað frelsi, hvort sem öðrum líkar betur eða verr. f annan
stað vernda eignarréttindi borgarana fyrir ríkisvaldinu. Því víðtækari
sem dreifing eignarréttindanna eru, því ólíklegra er, að einn maður eða
hópur hafi ráð allra annarra í hendi sér. Séreignarrétturinn er skj öldur
frelsisins. Hitt er annað mál, að Locke gerir sér grein fyrir því eins og
195