Tímarit lögfræðinga - 01.11.1987, Blaðsíða 44

aði til dæmis í bókinni Frjáíshyggjunni, sem fyrst kom út árið 1914,
að „hlutverk ríkisins væri að tryggja þær aðstæður, sem hugur manna
og einstaklingseðli gætu vaxið og þroskast við“. Hann bætti við, að
„rétturinn til vinnu og mannsæmandi launa væri eins gildur og rétt-
urinn til friðhelgi og eigna“.40 Á okkar dögum hafa bandarísku heim-
spekingarnir Bruee Ackerman, Ronald Dworkin og John Rawls mjög
eflt félagslega frjálshyggju að rökum.41 Þessir hugsuðir halda því
fram, að maðurinn hafi beinlínis heimtingu á mannsæmandi afkomu
jafnframt réttinum, sem hann njóti til lífs, frelsis og eigna.
Þessi skoðun virðist óneitanlega skynsamleg og mannúðlég, enda
hefur hún átt miklu fylgi að fagna í velferðarríkjum Vesturlanda.
Geta frjálslyndir menn í rauninni andmælt henni, sérstaklega þar
sem ríkisafskipti af tekjuskiptingunni eru hér rökstudd í nafni frels-
isins? Slík afskipti eru til að auka frelsi borgaranna, ekki skerða.
Er hugmyndin um félágsleg réttindi með þessum hætti eðlileg og
jafnvel rökrétt afleiðing af mannréttindahugsjón Lockes? Hlýtur þetta
vopn frjálshyggjumanna að snúast í höndunum á þeim? Ég er ekki
viss um það. Hér langar mig til að leiða þrenn rök gegn hugmyndinni
um félagsleg réttindi. I fyrsta lagi geta slík réttindi varla verið al-
menn í sama skilningi og hefðbundin frelsisréttindi. I annan stað eru
félagsleg réttindi órökrétt í þeim skilningi, að þau rekast á og útrýma
öðrum réttindum. Síðast, en ekki síst, gera talsmenn félagslegra rétt-
inda þegjandi og hljóðalaust ráð fyrir framþróun í atvinnumálum, sem
getur hins vegar aðeins orðið við meira frjálsræði en þeir hugsa sér.
Fyrstu rökin eru, að félagsleg réttindi geta varla verið almenn í
sama skilningi og hefðbundin frelsisréttindi. Setjum svo, að við sam-
þykkjum slík réttindi. Sérhver maður á samkvæmt því tilkall til þess
skerfs af gæðum jarðar, sem gerir honum kleift að lifa mannsæm-
andi lífi og njóta frelsisins. Fátæklingur í Bandaríkjunum á því
heimtingu á framlagi frá ríkinu, þótt það kosti hærri skatt á efna-
mann. En merkir þetta ekki, að Mexíkóbúinn eigi jafnmikið tilkall til
gæða jarðarinnar og Bandaríkj amaðurinn ? Og Indverjinn jafnmikið
tilkall og Bretinn? Hvers vegna nemum við staðar á landamærum
ríkja? Mér sýnist það heldur betur óeðlilegt. Maðurinn á þetta tilkall
þrátt fyrir allt í krafti þess, segja félagslegir frjálshyggjumenn, að
hann er maður og því fær um að lifa mannsæmandi lífi og njóta frels-
isins, og þá geta landamæri ríkja ekki skipt neinu máli.
Hverjar eru á hinn bóginn afleiðingarnar af því að viðurkenna jafnt
tilkall borgara í ólíkum löndum til lífsgæðanna? Breski heimspeking-
urinn Anthony Quinton tekur í einni ritgerð sinni dæmi um það frá
198