Tímarit lögfræðinga - 01.11.1987, Blaðsíða 49

að mönnum sé samtímis treystandi og ekki treystandi til að breyta
siðlega. Ég skal skýra þetta með einföldu dæmi. Þegar þú þarft að
láta gera við húsið þitt, velur þú auðvitað þann smið til starfsins, sem
þú treystir best. En þar sem þú treystir honum ekki fullkomlega
(nema hann sé nátengdur þér), gerir þú munnlegan eða skriflegan
samning við hann. Þú semur við þennan smið, af því að þú treystir
honum, en þú semur líka við hann, af því að þú treystir honum ekki,
þar sem þú veist ekki nákvæmlega, hvern mann hann hefur að geyma
eða hvernig hann muni reynast í framtíðinni.58 Með svipuðum rökum
skilur þú húsið þitt ekki eftir ólæst, jafnvel þótt þú vitir, að níu af
hverjum tíu Islendingum eru stálheiðarlegir. Þú afhendir ekki heldur
ókunnugum mönnum óútfylltar, en undirskrifaðar ávísanir.
Mergurinn málsins er, að þú getur ekki séð framtíðina fyrir og
ræður ekki yfir fullkomnum upplýsingum um annað fólk, og þess
vegna hlýtur þú að reyna að tryggja þig með samningum. Við út-
færslu skipulagsins, breytinguna úr heimilisbúskap í viðskiptaskipu-
lag, hættir þú að þekkja deili á því fólki, sem þú verður þó að skipta
við með beinum eða óbeinum hætti, og þess vegna verður þú að setja
traust þitt á fastar reglur. Þetta held ég, að Locke hafi skilið betur
en Macpherson. Af þessum sökum er Locke ekki nauðsynlega ósam-
kvæmur sjálfum sér, þegar hann segir í öðru orðinu, að flestir menn
breyti siðlega í ríki náttúrunnar, en í hinu, að borgaralegt skipulag
hljóti að spretta upp úr því.
En hvaða réttindi og skyldur hafa menn, eftir að þeir hafa myndað
borgaralegt skipulag, og hvaða takmörk eru ríkisvaldinu með því
sett? Locke telur, eins og við höfum séð, að í ríki náttúrunnar hafi
allir menn jafnan rétt til frelsis og geti ekki afsalað sér honum. Af
því leiðir, að þeir hafa þar líka rétt til að framfylgja þessum fi'um-
rétti sínum og refsa þeim, sem brjóta hann. Þeir hafa þar með öðrum
orðum tvenns konar rétt: frumrétt og afleiddan rétt. En í borgara-
legu skipulagi láta þeir hinn afleidda rétt af hendi og taka um leið
á sig þá skyldu að hlýða lögunum. Samkomulágskenning Lockes er
ekki um það, hvers vegna einstaklingarnir láta af hendi hinn afleidda
rétt sinn til að framfylgja náttúruréttinum (enda höfum við þegar
svarað þeirri spurningu), heldur hvernig þeir gera það. Kenningin er
í sem fæstum orðum, að einstaklingar geri þetta með sérstöku sam-
þykki sínu. Ástæðan til þess, að mönnum ber skylda til að hlýða lög-
unum, er blátt áfram, að þeir hafa gert með sér samkomulag um þau.
Þessi kenning virðist óneitanlega vera rökrétt framhald af kenning-
unni um náttúrleg réttindi manna. I ríki náttúrunnar er svo að sjá
203