Tímarit lögfræðinga - 01.11.1987, Blaðsíða 32

heilags Tómasar frá Akvínó (sem Ácton Íávarður kallaði fyrsta Vigg-
ann) 7 og annarra miðaldaspekinga um náttúruréttinn, en samkvæmt
henni lúta allir menn, konungar sem aðrir, því lögmáli, sem Guð hefur
sett og mennirnir geta uppgötvað af skynsemi sinni. Fyrir þessu lög-
máli eru þeir allir jafnir. „Hér er enginn Gyðingur né grískur, þræll né
frjáls maður, karl né kona. Þér eruð allir eitt í Kristi Jesú.“8 Við
þessar tvær hugmyndir jók Locke hinni þriðju, kröfunni um umburð-
arlyndi. Krafan sú spratt upp úr trúarstríðum og átökum sextándu og
seytjándu aldar með svipuðum hætti og greinarmunur hins veraldlega
og andlega valds átti rætur að rekja til baráttu páfa og keisara á síð-
miðöldum. Hún var reist á þeirri óvéfengjanlegu staðreynd, sem að var
vikið í upphafi þessarar ritgerðar, að einstaklingarnir höfðu öðlast
sjálfsvitund, voru ólíkir og höfðu hver sinn hátt á að leita Guðs og
gæfunnar. Stundum kynnu markmið þeirra jafnvel að rekast á. En
hvernig mátti afstýra því, að þessi mikilvæga staðreynd leiddi til svo
blóðugra átaka sem samtíðarmenn Lockes höfðu orðið vitni að ? Annar
kosturinn var auðvitað að reyna að fella alla í sömu skorðurnar og
afhenda einhverjum einum aðila alræðisvald með þeim rökum, að al-
ræði væri þrátt fyrir allt miklu betra en stjórnleysi. Þetta var hug-
mynd þeirra Sir Roberts Filmers og Tómasar Hobbes, þótt margt væri
annars ólíkt með þeim. Hin leiðin er sú, sem Locke varðaði. Hún er í
sem fæstum orðum fólgin í því að vera sammála um að vera ósam-
mála. Þar sem við getum ekki verið viss um, að okkar sannleiki sé
betri en sannleiki náungans, ættum við að stilla okkur um að neyða
okkar sannleika upp á hann, en krefjast þess um leið af honum, að
hann stilli sig um að neyða sínum sannleika upp á okkur. En af þessu
leiðii', að verkefni okkar verður að setja hinum ólíku einstaklingum
almennar og fastar réglur og takmarka vald ríkisins, svo að það geti
ekki fyrirskipað neinn einn sannleika.
Á hinn bóginn hefur margsinnis vei'ið á það bent, að kenning Lockes
um almenn mannréttindi er reist á kristinni trú. Hvers vegna hafa
menn þau réttindi, sem Locke gerir ráð fyrir? Vegna þess, svarar
Locke, að þeir eru sköpunarverk Guðs. Hann hefur gefið þeim skyn-
semi, og þess vegna vei'ða þeir að fá að beita henni óáreittir af verald-
legum stj órnvöldum. En merkir þetta, að mannréttindakenning Lockes
standi og falli með trú hans? Merkir það, að hundheiðnir nútímamenn
hljóti að hafna henni allri? Ég er ekki viss um það. Mennirnir geta
verið skynsamir og notið réttinda í krafti skynsemi sinnai', jafnvel
þótt við trúum því ekki, að Guð hafi gefið þeim þessa skynsemi. Þeir
geta til dæmis verið skynsamir vegna þess, að þeir búa við skipulag,
186