Tímarit lögfræðinga - 01.11.1987, Blaðsíða 48

urvald, eins og Sir Rorbert Filmer hafi haldið fram. Hér sem fyrr
miðar Locke við hinn mikla mun, sem er á heimilisbúskap og við-
skiptaskipulagi. Hann er að andæfa fornum og úreltum hugsunar-
hætti. Við heimilisbúskap er alls ekki fráleitt að hugsa sér stjórnand-
ann sem landsföður, en í viðskiptaskipulagi eru menn hins vegar við-
semjendur fremur en vandamenn eða vinir.
Við þurfum í þessu viðfangi að gera greinarmun á tveimur úrlausn-
arefnum, þótt þau séu auðvitað samtvinnuð. Annað er, hvers vegna í
ósköpunum menn séu fúsir til að afsala sér ýmsum réttindum við
stofnun borgaralegs skipulags, en á því hafði Sir Robert Filmer einmitt
krafist betri skýringa en stuðningsmenn náttúruréttar höfðu áður
veitt. Hitt er, hvaða réttindi og skyldur menn hafi innan þess og hvaða
takmörk ríkisvaldinu séu með því sett. Mér virðist Locke leysa skyn-
samlega úr fyrra málinu. Menn geta tæplega notið fullra réttinda í
ríki náttúrunnar, þar sem stigamenn kunna að vera einhvers staðar
í felum og allt er undirorpið óvissu og öryggisleysi. Um það efast
varla aðrir en draumlyndustu stjórnleysingjar, að menn verða að
koma sér saman um ein lög og einhverjar raunhæfar aðferðir til þess
að framfylgja þeim. En Locke telur, að menn stofni borgaralegt
skipulag ekki til þess eins að forðast vandræði, heldur einnig í því
skyni að öðlast ýmis þægindi „fyrir tilstilli vinnu, aðstoðar og félags-
skapar annarra samborgara", eins og hann orðar það.51 Og menn eru
í þriðja lagi fúsir til að afsala sér ýmsum réttindum við stofnun borg-
aralegs skipulags, af því að þeir eru með því ekki að láta neitt það af
hendi, sem máli skiptir: þeir eru aðeins að gera það, sem er þeim eig-
inlegt. Til þess að lög séu gild í því borgaralega skipulagi, sem Locke
hugsar sér, verða þau að vera „grundvölluð á náttúrurétti".52 Lögin
skerða því í raun og ekki frelsi borgarans, heldur skilgi-eina, ef svo má
að orði komast.53 Menn stofna með öðrum orðum borgaralegt skipu-
lag af þremur ástæðum, vegna „nauðsynjar, hagræðis og eðlishvatar,"
eins og Locke segir á öðrum stað.54 Hann er því sammála Aristótelesi
um, að einstaklirigurinn sé í eðli sínu sambýlisvera.55
C. B. Macpherson telur að vísu, að Locke komist í mótsögn við
sjálfan sig.5G Annars vegar geri hann ráð fyrir, að menn séu skyn-
samir viðsemjendur hver annars, ef til vill eigingj arnir, en ekki ill-
gjarnir, og þess vegna sé lífið í ríki náttúrunnar að minnsta kosti þol-
anlegt. Hins vegar búist hann við því eins og Tómas Hobbes í Levíatan,
að þeir hagi sér eins og verstu vargar, svo að lífið sé þar aumt, stutt
og dýrslegt.57 Hér held ég liins vegar, að Macpherson bregðist boga-
listin. Við tilteknar aðstæður er það ekki órökvíslegt að halda fram,
202