Tímarit lögfræðinga - 01.11.1987, Blaðsíða 38

En hvað um fyrri fyrirvarann? Skaðar einn maður ekki óhjákvæmi-
lega annan með því að taka gæði úr sameign og banna öðrum afnot af
þeim? Hann gerir það auðvitað ekki, eins og Locke bendir á, ef nægi-
legt jarðnæði er til fyrir alla. En segjum sem svo, að allt jarðnæði sé
fullnumið. Bíða þeir, sem síðar fæðast eða koma að landi, ekki tjón við
það? Locke svarar neitandi. Þeir tapa ekki, þar sem hinir, sem fyrir
exm, hafa aukið og ávaxtað hinn sameiginlega sjóð mannkyns, og það
hafa þeir gert, af því að þeir hafa búið við séreign á eigin hæfileikum
og gæðum náttúrunnar. Verðmætasköpun er mildu meiri við séreign á
fjármagni og framleiðslutækjum heldur en sameign. Locke bendir sjálf-
ur á þá alkunnu staðreynd þessu til stuðnings, að menn hafa tilhneig-
ingu til að í’ækta og bæta eigin gæði, en skeyta síður urn þau, sem eru
í sameign. „Eða hvort munu þúsund ekrur af villiskógum og ói'æktuð-
um víðáttum Ameríku, sem liggja í hendi náttúrunnar án neinna jarð-
ai’bóta, plægingar eða búsýslu, veita þeim þurfandi og vesælu mönnum
sem þar búa jafn mikil lífsþægindi og tíu ekrur af jafn frjósömu rækt-
arlandi í Devonskíi’i?“20
Hágfræðingar og heimspekingar nútímans kunna að nefna margar
viðbótarskýringar á því, að verðmætasköpun er meiri við séreign en
sameign.21 Ein er, að í frjálsum viðskiptum færist fjármagn sjálfkrafa
úr höndum óhagsýnna manna í hendur hagsýnna, þar sem hinir fyrr-
nefndu tapa og hinir síðarnefndu græða. Samkeppni á mai’kaði má
líkja við síu, sem hleypir aðeins hinum hagsýnni áfram.22 1 öðru lagi
eiga menn með nýjar og stundum snjallar hugmyndir ekki eins erfitt
uppdráttar, þégar fjái'magn dreifist á hendur margra aðila og er þeir
þurfa að sannfæra fámennar úthlutunarnefndir fjármagns, sem hugsa
eðli málsins samkvæmt á hefðbundinn hátt, um hugmyndir sínar. Sú
tih’aunastarfsemi, sem hleypir allir framþróun af stað, er því miklu
auðveldari við séreign en sameign.23 Enn er það, að séreignarréttur
býr í haginn fyrir borgara framtíðarinnar, því að hans vegna leggja
menn fyrir, fi’esta neyslu sinni urn stund. En síðar í þessari ritgerð
eigum við eftir að koma betur að méginskýringu margra hagfræðinga
og þá ekki síst Friedrichs Augusts von Hayeks, en hún er í sem fæstum
orðum, að sérhæfing eða notkun hinnar sérstöku þekkingar og kunn-
áttu einstaklinganna, sem engin tölva getur safnað saman, sé miklu
auðveldari við séreign en sameign.24
Rétt er að taka fram, áður en lengra er haldið, að þau rök Lockes og
annarra frjálshýggjumanna, að verðmætasköpun sé miklu meiri við
séreign en sameign, svo að einn maður þui'fi ekki að skaðast, þótt
annar taki gæði til sín út úr náttúrunni, eru ekki af ætt nytjahyggju
192