Tímarit lögfræðinga - 01.11.1987, Qupperneq 52

ingu um, að mönnum beri skylda til að hlýða lögunum végna þeirra
nytja, sem þeir hafi af því: slík nytjarök nægja tæplega eins ein-
dregnum mannréttindasinna og honum. Ég hygg, að Davíð Hume,
sem setti raunar á átjándu öld frarn skarpleg rök gegn samkomulags-
kenningu Lockes,67 hafi bent á betri leið til að réttlæta skyldu okkar
til að hlýða lögunum. Hún er í sem fæstum orðum, að í glímu okkar
mannanna við eigin takmörk að ógleymdri nísku sjálfrar náttúrunnar
mótist smám saman fastar reglur, sem okkur beri að hlýða, uns við
finnum aðrar betri. Hume heldur því fram, að þessar föstu reglur feli
einmitt í sér virðingu fyrir séreignarréttinum og öðrum mannrétt-
indum. Segja má, að Hume boði þannig eins og Edmund Burke, íhalds-
maðurinn mælski, kenningu hefðar fremur en samkomulags um lögin.
Ef til er þj óðarsáttmáli eftir hugmyndum Humes og Burkes, þá er
hann óskráður sáttmáli liðinna, lifandi og óborinna kynslóða um þær
reglur, sem reynslan kennir okkur, að séu nauðsynlegar til þess að
við getum lifað saman menningarlífi.68
Því er stundum haldið fram, þegar rætt er um samkomulagskenn-
ingar, að við fáum allt of einhæfa og fátæklega mynd af samskiptum
manna með því að horfa aðeins á þau frá sjónarmiði samninga á milli
frjálsra og fullveðja einstaklinga. Eg get ekki annað en tekið undir
þetta. Eins og Burke og Hegel gerðu sér ef til vill betur grein fyrir en
Locke, er ríkið ekki aðeins tryggingarfyrirtæki, heldur líka einingar-
afl.69 Það skiptir ekki aðeins máli, hvað menn hafa eða geta tryggt
sér í samningum við aðra, heldur líka hvað þeir eru. Ég hef ekki sam-
ið um það við neinn að vera íslendingur (eða Vesturlandabúi), og ég
hef ekki heldur beðið um að vera fæddur á tuttugustu öld. En mér
virðist, að þessar staðreyndir leggi mér einhverjar skyldur á herðar,
þótt að vísu kunni líka að vera, að aðrir hafi ekki rétt til að neyða mig
til að gegna slíkum skyldum. Maðurinn er ekki aðeins viðsemjandi
annarra manna, heldur líka samborgari þeirra. Hann deilir með þeim
siðum og lögum og öðlast þess vegna óumsamdar skyldur. Það er
athyglisvert, að orðið „skylda“ er dregið af orðinu „skuld“. Sann-
leikurinn er sá, eins og félagshyggjumenn þreytast raunar ekki á að
segja okkur, að maðurinn skuldar því skipulagi, sem hann er borinn í,
ýmislegt. Ég held hins vegar, að skuldin sé annars eðlis en félags-
hyggjumenn vilja vera láta. Hún vex í hlutfalli við það frelsi eða
svigrúm, sem hann hefur til þess að uppgötva og þroska hæfileika
sína, og hann greiðir hana með því að sýna samborgurum sínum til-
litssemi, nærgætni og umburðarlyndi, heiðra foreldra sína, hlúa að
börnum sínum, girnast hvorki konu né eign náunga síns — leggja
206